ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ: Ελμάζαγας και Δημητράκης Ινταρές - Μια σπίθα στο ξεκίνημα του Αγώνα

Η Ομιλία του Δημήτρη Ινδαρέ στο Λειβάρτζι 11 Μαρτίου 2023 Αγαπητοί οικοδεσπότες, αγαπητοί προσκεκλημένοι, Στη βαριά σκιά του πένθους, βρεθ...

Η Ομιλία του Δημήτρη Ινδαρέ στο Λειβάρτζι 11 Μαρτίου 2023

Αγαπητοί οικοδεσπότες, αγαπητοί προσκεκλημένοι,
Στη βαριά σκιά του πένθους, βρεθήκαμε πάλι να αναμετριόμαστε με κούφια λόγια. Την ώρα που το βάρος των λέξεων έγινε ξαφνικά ασήκωτο, ό,τι και να πούμε, φαίνεται ανοίκειο.
Ακόμη και η ίδια η σιωπή, μας τρομάζει. Ίσως γιατί εκεί κατοικεί το σκοτάδι, που προσπαθούμε να ξορκίσουμε.
Γιατί το κακό, όταν συμβεί, είναι μη αναστρεψιμο.
Η θεραπεία δεν κατοικεί στις εικόνες. Ούτε στις κραυγές ή τις ατάκες του φέησμπουκ και του τουίτερ. Ούτε μπροστά στις κάμερες και τις οθόνες.
Ποιος λόγος παρηγορεί; Ο έναρθρος λόγος της ψυχής μας. Ο λόγος της σύννεσης και της ενσυναίσθησης. Ο λόγος της ταπεινότητας και της συντριβής.
Μόνο οι πράξεις θεραπεύουν.
Οφείλουμε να επιμείνουμε στο πένθος αυτού του ανείπωτου κακού, μέχρι να βρει το τραύμα μια στοιχειώδη επούλωση. Μέχρι ν’ αναδειχθεί ξανά η ανθρωπιά μας.
Με τη σκέψη στην οικογένεια της Αναστασίας Παπαγγελή από τη Λυκούρια και των άλλων θυμάτων, των τραυματιών όπως επίσης και της αγνοούμενης Εριέττας...
Μάρτιος 2023, λοιπόν. Ο Δήμος Καλαβρύτων μάς προσκαλεί σε μια περιοχή όπου η ιστορική μνήμη είναι ιδιαίτερα ενεργή και ανήσυχη. Γιατί η συνεισφορά και οι θυσίες, έχουν εμπλέξει τους Καλαβρυτινούς στο ρόλο του θεματοφύλακα της ελευθερίας.
Από την αρχή του Αγώνα, εδώ στο χωριό, αναπτύχθηκε σημαντική κινητικότητα. Την κινητικότητα αυτή μαρτυρούν όχι μόνο οι τοπικοί ιστοριοδίφες Λέλος και Δουδούμης, ο Πορετσάνος ή ο ιστορικός Γεώργιος Παπανδρέου, αλλά και πολλές άλλες πηγές. Και ασφαλώς η επίσημη, η «κεντρική» ιστοριογραφία.
Την πιστοποιεί και η μακρά λίστα των Λειβαρτζινών αγωνιστών, που αναφέρονται στο Ιστορικό Λεξικό της Επαρχίας Καλαβρύτων, του άοκνου ερευνητή Αθανασίου Τζώρτζη, όπως επίσης και η πρόσφατη επετειακή έκδοση του Δήμου Καλαβρύτων για τα 200 χρόνια του Αγώνα.
Είμαστε επίσης τυχεροί που υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες: Απομνημονεύματα, αναφορές και πιστοποιητικά. Γιατί εκεί διασώζονται οι αφηγήσεις των γεγονότων από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές.
Τα ένοπλα επεισόδια, που συνδέουν επίσημα το χωριό με το ξέσπασμα της Επανάστασης, έχουν να κάνουν με την άφιξη του Παναγιωτάκη Φωτήλα, γιου του Ασημάκη, ως αρχηγού και κομιστή του σήματος της επιστράτευσης και του ξεσηκωμού.
Πρώτο Λειβαρτζινό γεγονός που μνημονεύεται, είναι η αντίδραση του Ξαντάκη Τομαρά απέναντι στους θρασείς οθωμανούς φοροεισπράκτορες, που ήρθαν καθυβρίζοντας το χωριό και τις γυναίκες του, για να εισπράξουν τελικά του άρχοντα τα βόλια.
Το επόμενο γεγονός είναι η επίθεση στον οχυρό πύργο του Τουρκαλβανού Ελμάζ Αγά στη Μοστενίτσα, από τον Λειβαρτζινό οπλαρχηγό Δημητράκη Ινταρέ, στις 16 Μαρτίου 1821.
Στην Καλαβρυτινή Επετηρίδα του 1976 έχει δημοσιευτεί χειρόγραφο υπόμνημα του οπλαρχηγού προς τον Όθωνα, που φυλάσσεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Εκεί, μεταξύ άλλων πληροφοριών που ο ίδιος αναφέρει για τη δράση του από την αρχή ως και μετά τη λήξη του αγώνα, θεωρεί αξιομνημόνευτα τα εξής σχετικά με τον Λιμάζαγα:
Έξωθεν της Δίβρης, εις χωρίον Μοστενίτζα, ένας oθωμανός, Ελμάζαγας ονομαζόμενος, είχε φθιάσει ένα πύργον πολεμικόν τρίπατον και πάντοτε εδείχνονταν ανυπότακτος και η οθωμανική εξουσία τον εκαταδίωκεν, αλλά ως Τούρκος δεν τον εχάλαγεν.
Εις τα 1818 εσύναξε περίπου των διακοσίων ανυποτάκτων Τούρκων και Ρωμαίων, εσύναξε και πολεμοφόδια πολλά. Την νύκτα χώρια εσυνάχθηκαν με άρματα πολλά. Και επιάσαμεν τας αναγκαίας θέσεις, ότι εφοβέριζε την επαρχίαν των Καλαβρύτων, έως ότου έστειλεν ο ηγε¬μόνας του Μορέως ένοπλον δύναμιν πολλήν και στενοχωρημένος έκλινε τον αυχένα και επήγε και επροσκύνησεν.
Επροσκύνησε, σημαίνει εδώ ότι ο ατίθασος Λιμάζαγας υποτάχτηκε στον πασά της Τριπολιτσάς. Ο Δημητράκης Ινταρές προσέφερε τότε στρατιωτικές υπηρεσίες στην οθωμανική διοίκηση. Εκεί ασκήθηκε στα όπλα, όπως πολλοί από τους οπλαρχηγούς της εποχής.
Στη συνέχεια η αφήγηση του οπλαρχηγού μοιάζει να κάνει ένα άλμα από το 1818 στο 1821. Τα τρία χρόνια που μεσολαβούν είναι εκείνα της προεργασίας του αγώνα από τη Φιλική Εταιρεία. Λέει λοιπόν παρακάτω ο Δημητράκης:
Ηξεύροντας τα πολεμοφόδια ότι ευρισκόντουσαν εις τον πύργον, ο Ελμάζης οθωμανός έλειπε εις Τριπολιτζά. Αφού παρευρέθην εις την θέσιν Τριπόταμα με ολίγους στρατιώτας, […] τους ετοίμασα δια νυκτός και τους διέταξα να πάγουν ολονυκτίς εις χωρίον Μοστενίτζα και να κάμουν καλήν παρατήρησιν. […] Ανοίγοντας η ημέρα, όταν ιδούν τους φύλακας του πύργου να έβγουν είτε δια δουλειά τους, είτε δια κυνήγιον, όπου πάντοτες επάγαιναν, να ριχτούν εις αυτούς, να τζακίσουν την πόρτα με τζεκούρια, να έμπουν να πάρουν όλα τα πολεμοφόδια, άρματα, δύο πρυγέλες πολεμικές (δηλ. κανόνια) όπου είχε μέσα, να βάλουν φωτιά μέσα εκεί ευθύς να τον κάψουν.
Καθώς και την ίδιαν ημέραν […] πολεμοφόδια ευρήκαν πολλά, τον πύργον τον επυρπόλησαν. Οι φύλακες, άμα το έμα¬θαν, ανεχώρησαν δια του Λάλα. Τες δύο πρυγέλες, τας έστειλαν εις Καλά¬βρυτα και επολέμησαν έναν πύργον όπου ήντουσαν Τούρκοι μέσα.
Πόσο απλά εξιστορεί τα γεγονότα... Και να σκεφτούμε ότι εδώ ο αγωνιστής περιγράφει στο βασιλιά μια από τις πρώτες ενέργειες του αγώνα. Και το κάνει χωρίς μεγαλοστομίες και υπερβολές, και με την αίσθηση του καθήκοντος δεδομένη.
Αν κοιτάξουμε τη θέση της Μοστενίτσας στον χάρτη και το στρατηγικής σημασίας σταυροδρόμι των Τριποτάμων, όπου εκετεινόταν η επικράτεια του Αγά, μπορούμε να αντιληφθούμε τι σήμαινε ο πύργος για τους Λαλαίους σε σχέση με τον έλεγχο του περάσματος από την Ηλεία προς τα Καλάβρυτα και την Τρίπολη.
Η επίθεση στον πύργο ήταν προφανώς μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού. Ακόμη και οι δυο πρυγέλες που αναφέρει, τα δυο κανόνια - λάφυρα που στάλθη-καν στα Καλάβρυτα, σε μια επόμενη επαναστατική ενέργεια, φανερώνουν συνεννόηση και συντονισμό με άλλους οπλαρχηγούς. Δυο κανόνια, εκείνη τη στιγμή, ήταν εξαιρετικά πολύτιμα. Θυμηθείτε ότι στην ιστορία αναφέρεται πως, τις πρώτες μέρες του ξεσηκωμού, οι αγωνιστές στα Καλάβρυτα είχαν διαθέσιμο μόνο ένα μικρό κανόνι, εκείνο της μονής της Αγ. Λαύρας.
Μετά την άλωση του πύργου του Ελμάζ, οι φύλακές του έφυγαν προς την Ηλεία και το Λάλα. Για τον ίδιο τον αγά, προφορικές παραδόσεις στα Τριπόταμα αναφέρουν πως, επιστρέφοντας από την Τρίπολη, μετά το κάψιμο του πύργου, φυγαδεύτηκε κι αυτός στην κοιτίδα των Τουρκαλβανών της Ηλείας από κάποιον Θεοδωρόπουλο. Άγνωστη είναι η τύχη της γυναίκας του, της ξακουστής Λειβαρτζινής ωραίας Ελένης.
Αν πάει κανείς σήμερα στην Ορεινή και ρωτήσει για τον πύργο του Ελμάζ, θα του δείξουν έναν σωρό πέτρες και βάτα, και μια καμάρα στο ισόγειο ενός παρακείμενου σπιτιού. Στα Τριπόταμα, η οικογένεια Μάσαλα θεωρεί πως το επώνυμό τους κρατά τη μνήμη του «Μάσαλαχ!», της ευχής με την οποία ο αγάς εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του στον πρόγονό τους Θεοδωρόπουλο, που του έσωσε τη ζωή.
Όσο για τον Ινταρέ, συνέχισε τη δράση του αναλαμβάνοντας την ηγεσία και τη συντήρηση του ιδιαίτερα δραστήριου τοπικού σώματος των 33 χωριών της περιοχής. Στο υπόμνημά του το αναφέρει ως Τριποταμίτικο, που μαζί με το Καρυτινό κι εκείνο της Γαστούνης, υποστήριξαν αποφασιστικά τους μεγαλύτερους πολέμαρχους της Αχαΐας και της Ηλείας, καθ΄όλη τη διάρκεια της επανάστασης.
Όπως πολλοί οπλαρχηγοί, διέθεσε κι αυτός όλη του την περιουσία στον Αγώνα. Η πατρίδα τον τίμησε με αριστεία, που το υψηλότερο ήταν ο βαθμός του Λοχαγού, το 1845. Στο αρχείο αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης, βρίσκουμε πως την συνεισφορά του πιστοποίησαν πολύ «βαριές» υπογραφές: Πέτρος Μαυρομιχάλης, Ανδρέας Μεταξάς, Ιωάννης Κωλέττης, Βασίλειος και Νικόλαος Πετιμεζάς, Δημήτριος Πλαπούτας, Κανέλλος Δελιγιάννης, Μπενιζέλος Ρούφος, Σωτήριος Θεοχαρόπουλος.
Ίσως όμως το πιο συγκινητικό πιστοποιητικό να είναι ένα με ημερομηνία 10 Απριλίου 1833, στο οποίο η δράση του περιγράφεται από τους ίδιους τους λειβαρτζινούς και φέρει 51 υπογραφές κατοίκων, προκρίτων και δημογερόντων του.
Κλείνοντας, θα μου επιτρέψετε να επιμείνω σε κάτι που αξίζει πάντα να θυμόμαστε. Πως η Ελλάδα, όπως την ξέρουμε, είναι μια υπέρβαση ιλιγγιώδης.
Λέει ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του:
Η κοινωνία των ανθρώπων ήτον μικρή, δεν είναι παρά η επανάστασίς μας όπου εσχέτισε όλους τους Έλληνας. Ευρίσκοντο άνθρωποι οπού δεν εγνώριζαν άλλο χωριό μακρυά μίαν ώρα από το εδικό τους.
(Και πριν απ’ αυτά:)
[...] σχολεία, ακαδημίαι δεν υπήρχαν. Μόλις ήσαν μερικά σχολεία, εις τα οποία μάθαιναν να γράφουν και να διαβάζουν. Οι παλαιοί Κοντζαπασήδες όπου ήσαν οι πρώτιστοι του τόπου, μόλις ήξευραν να γράφουν το όνομά τους. Το μεγαλύτερο μέρος των αρχιερέων δεν ήξευρε παρά εκκλησιαστικά κατά πράξιν, κανένας όμως δεν είχε μάθησιν. [...] Το εμπόριο ήτον πολλά μικρό [...]τα χρήματα ήσαν σπάνια…
Όλοι αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι, ξεπερνώντας τις διαφορετικές καταβολές, τα συμφέροντα, τους τοπικισμούς και τις εμφύλιες έριδες, και ποντάροντας τα πάντα στον αγώνα, κατέκτησαν μια νέα πραγματικότητα που, όταν ξεκινούσαν, δεν μπορούσαν ούτε να τη φανταστούν.
Ο Αγώνας σφυρηλάτησε μια κοινή συνείδηση υψηλών αξιών, ελευθερίας, ισότητας, δικαιοσύνης, που αποτυπώθηκε από πολύ νωρίς, ήδη από το πρώτο σύνταγμα της Ελλάδας, τον Ιανουάριο του 1822.
Η σημερινή γιορτή επαναβεβαιώνει τη σχέση μας με το κοινό παρελθόν μας. Τη σύνδεσή μας με την κοινή μας συνείδηση.
Η σημαία, που στολίζει σήμερα τη φιλόξενη πλατεία του χωριού μας, μακάρι να συμβολίζει πάντα την ενότητα. Την ενότητα που κάνει δυνατή κάθε εποποιία, κάθε υπέρβαση σε αυτόν τον τόπο.
Ευχαριστώ!
Δημήτρης Ινδαρές
Λειβάρτζι, 11 Μαρτίου 2023.