Γράφει ο Χρίστος Φωτεινόπουλος Στη μνήμη της Αρχαιολόγου Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon που έφυγε από τη ζωή στις 9-7-23. Στις 29 Αυγούστου 20...
Στη μνήμη της Αρχαιολόγου Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon που έφυγε από τη ζωή στις 9-7-23.
Στις 29 Αυγούστου 2008, στον προαύλιο χώρο του Ιστορικού Σχολείου Λουσών, πραγματοποιήθηκε μια σεμνή εκδήλωση προς τιμήν της Αρχαιολόγου Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon για το έργο της στην ανασκαφή των Αρχαίων Λουσών. Η εκδήλωση ήταν ενταγμένη στο πρόγραμμα «Καλάβρυτα, Καλοκαίρι Πολιτισμού 2008», του Δήμου Καλαβρύτων και της Δ.Ε.Π.Α.ΠΟ.Ζ.
Ποιος θα μπορούσε να απουσιάζει απ’ αυτή την έξοχη εκδήλωση; Ήσαν όλοι εκεί : ο Πρέσβης της Αυστρίας Dr. Michael Linhart, ο Διευθυντής του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών Dr. Georg Ladstaetter, εκπρόσωποι του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαβρύτων και των Τοπικών Συμβουλίων των Άνω και Κάτω Λουσών, εκπρόσωποι των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών του Ν. Αχαΐας και πλήθος κόσμου που ήθελαν να τιμήσουν την αρχαιολόγο Βερόνικα Μητσοπούλου-Leon, την Πολίτη του «Απανώκαμπου», το δικό τους Άνθρωπο.
Την εκδήλωση άνοιξε ο εμπνευστής αυτής της πρωτοβουλίας, της όντως επαινετής, ο κ. Σοκορέλης Σπύρος, Πρόεδρος της Δ.Ε.Π.Α.ΠΟ.Ζ., ο οποίος , αφού καλωσόρισε τους εκλεκτούς προσκεκλημένους μεταξύ άλλων ανέφερε: «η σημερινή εκδήλωση γίνεται σε έκφραση αναγνώρισης και εκτίμησης της μεγάλης συμβολής της κ. Βερόνικας Μητσοπoύλου-Leon προς τον τόπο μας, και ιδιαίτερα στην προστασία και στη διάσωση των μνημείων της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, ορμώμενη, κυρίως, από αγάπη για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και το πάθος της για την αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας.
(…) Για είκοσι και πλέον χρόνια η αρχαιολόγος Βερόνικα Μητσοπούλου – Leon έγινε ένα με την ιστορία και τους ανθρώπους αυτού του τόπου που μας φιλοξενεί σήμερα. Δεν υπάρχει άνθρωπος
στον Απανώκαμπο που να μην γνωρίζει και να μην λατρεύει την κυρία Βερόνικα.
Στο πρόσωπο της Κυρίας Μητσοπούλου – Leon τιμούμε, βέβαια, σήμερα όλους τους ανθρώπους που βοήθησαν στην εξέλιξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Αξίζει ιδιαίτερη και ξεχωριστή τιμή σε όλους τους ανθρώπους που στελέχωσαν κατά καιρούς τις ομάδες ανασκαφής του Αρχαιολογικού Αυστριακού Ινστιτούτου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στο διευθυντή του Ινστιτούτου κ. Georg Lodstaetter, ο οποίος είναι σήμερα μαζί μας, και στους συνεργάτες του για την συμβολή τους στην πρόοδο της επιστήμης και στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας γύρω από τον ελληνικό πολιτισμό, και κυρίως τον αρχαίο πολιτισμό που αναπτύχθηκε στην περιοχή μας. Αλλά και στους Έλληνες συναδέλφους τους εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας. Κυρίως στους αρχαιολόγους της ΣΤ΄ εφορείας προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων, τον κ. Λάζαρο Κολώνα, τον κ. Μιχάλη Πετρόπουλο, την σημερινή προϊσταμένη της ΣΤ΄ εφορείας κ. Ζωή Ασλαματζίδου και την αρχαιολόγο κ. Γεωργία Αλεξοπούλου, ομιλήτρια της σημερινής εκδήλωσης που θα αναφερθεί στο έργο και στην προσφορά της Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon στην Αρχαιολογική Έρευνα»
Ο αρχαιολογικός χώρος των αρχαίων Λουσών είναι εδώ και καιρό προσβάσιμος στο ευρύ κοινό. Ωστόσο αυτό που απομένει είναι κάτι που αποτελεί επιθυμία και της κυρίας Μητσοπούλου: να εκτεθεί στο κοινοτικό κατάστημα Κάτω Λουσών, το οποίο έχει παραχωρηθεί για το σκοπό αυτό από το Δήμο Καλαβρύτων και με χρηματοδότησή του πρόκειται να διαμορφωθεί κατάλληλα από την ΣΤ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Πάτρας, μέρος από το πλήθος των ευρημάτων τα οποία έχει φέρει στο φως η ίδια και οι συνεργάτες της.
Τέλος, κλείνοντας αυτή τη σύντοµη εισαγωγική οµιλία για την αρχαιολόγο Βερόνικα Μητσοπούλου – Leon, θα ήθελα να προσθέσω ότι είναι βέβαιο ότι έχω παραλείψει πολλά και σηµαντικά πράγµατα, στα οποία θα έπρεπε να αναφερθώ, τα οποία όµως δεν έτυχε να γνωρίζω, αλλά και η μετριοφροσύνη της ίδιας δεν βοήθησε να πληροφορηθώ.
Κυρία Μητσοπούλου – Leon η τιµή απόψε είναι πρωτίστως δική µας».
Στη συνέχεια έλαβε το λόγο ο αρχαιολόγος Δρ. Μιχάλης Πετρόπουλος ,ο οποίος μίλησε με κολακευτικά λόγια για την τιμώμενη : «Την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon γνώριζα βιβλιογραφικά μέσα από τις σημαντικές μελέτες της πολύ πριν την γνωρίσω και προσωπικά το καλοκαίρι το 1983. Τότε, ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων της ΣΤ' ΕΠΚΑ, ορίστηκα Επόπτης της πρώτης ανασκαφής των νεότερων χρόνων στους Λουσούς, που διεξάγεται έκτοτε συνεχώς από την τιμώμενη επί 25 χρόνια, δηλαδή 1/4 του αιώνα.
(…) Οι πρώτες μου εντυπώσεις από την προσωπική μας γνωριμία ήταν ότι επρόκειτο, εκτός από μια σπουδαία αρχαιολόγο, για μια ευγενέστατη κυρία και Ελληνίδα, που προφανώς είχε παντρευτεί Αυστριακό, όπως έδειχνε το διπλό επίθετο, παρά το γεγονός ότι το ελληνικό επίθετο προηγούνταν του Αυστριακού. Και αυτό, γιατί μιλούσε άριστα την ελληνική γλώσσα και χωρίς ξενική προφορά. Στην πορεία διαπίστωσα, βέβαια, το λάθος μου, αφού επρόκειτο για μία Αυστριακή αρχαιολόγο που είχε παντρευτεί Έλληνα, διπλωμάτη μάλιστα, και που η μεγάλη της αγάπη για την Ελλάδα και ό,τι ελληνικό την έκανε πραγματική Ελληνίδα, που ζούσε και ζει την ελληνική πραγματικότητα και συμπεριφέρεται και ζει σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα.
(…) Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου -Leon προσέγγισε με άλλο μάτι την ανασκαφή και προσπάθησε να εξακριβώσει πώς ήταν η καθημερινή ζωή σε μία αρχαία αρκαδική πόλη, όπως οι Λουσοί. Έτσι μέσα από τη μελέτη των αρχιτεκτονικών καταλοίπων και των κινητών ευρημάτων των σπιτιών των απλών Λουσιατών μας έδωσε την πραγματική εικόνα της ζωής τους. Παράλληλα, ευτύχησε να εντοπίσει και να ανασκάψει και νέα σημαντικά δημόσια κτήρια, όπως τον ιδιόρρυθμο ναό στην Κάτω πόλη, στην περιοχή «Στάδιο», που προσφέρει πολλά νέα στοιχεία στην ιστορία της αρχαίας αρχιτεκτονικής, καθώς και μία στοά κοντά σ' αυτόν.
Θυμάμαι την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon να προσπαθεί για χρόνια και να αγωνιά για τη δημιουργία της Τοπικής Συλλογής των αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις ανασκαφές των Λουσών, έργο που πλέον πλησιάζει στο τέλος του χάρις και στην προσφορά από το Δήμο Καλαβρύτων του παλαιού Κοινοτικού Καταστήματος των Κάτω Λουσών για τη στέγαση των ευρημάτων.
(…) Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως «Η Κυρία της Αρχαιολογίας». Σεμνή, προσηνής και ελληνολάτρης, υπό τη διεύθυνση της το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο πέρασε λαμπρές ημέρες και διευκόλυνε παντοιοτρόπως την άλλη μεγάλη ανασκαφή του Ινστιτούτου στην Αχαΐα, εκείνη της αρχαίας Αίγειρος. Δίδαξε πολλούς αρχαιολόγους με την επιστημοσύνη και το ήθος της, ενώ στάθηκε τυχερή στις επιλογές της, αφού στη Διεύθυνση του Ινστιτούτου τη διαδέχθηκε ένας επίσης σπουδαίος αρχαιολόγος, ο Georg Ladstatter, με τον οποίο είχαμε ξεκινήσει μια νέα ανασκαφή σε συνεργασία στην περιοχή των Καλαβρύτων, όταν ήμουν ακόμη Προϊστάμενος της Εφορείας Πατρών.
Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon είναι πρότυπο για όλους τους νεότερους αρχαιολόγους. Εύχομαι να εξακολουθεί για πολλά χρόνια ακόμη να μας δίνει τους πλούσιους καρπούς των γνώσεων της.
Ακολούθησε η εισήγηση της κυρίας Γεωργίας Αλεξοπούλου με θέμα: «Το έργο και η προσφορά της Βερόνικας Μητσοπούλου-Leon στην Αρχαιολογική Έρευνα», αποσπάσματα της οποίας παραθέτουμε: «Αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα να σας παρουσιάσω όχι μόνον το έργο, αλλά και την προσωπικότητα μιας εγκρίτου επιστήμονος της παγκόσμιας αρχαιολογικής κοινότητας. Πολύ περισσότερο μάλιστα, αφού είχα την ευτυχία να την συναντήσω πολύ παλιά στην αρχαία Ήλιδα, όταν ήμουν μικρό παιδί και στη συνέχεια να συνεργαστούμε σε επίπεδο υπηρεσιακό, όντας εγώ υπάλληλος στη ΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
(…) Η πρώτη της επαφή με την Αρχαιολογική Υπηρεσία ήταν το 1960, όταν ως νέα αρχαιολόγος εργάσθηκε για 20 χρόνια (1960-1980) στην αρχαία Ήλιδα, της οποίας η παρουσία στις ανασκαφές της πόλης (Ηλιδος) συνέπεσε με την δεύτερη περίοδο ανασκαφικής έρευνας του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και της Αρχαιολογικής Εταιρείας, υπό την διεύθυνση του τότε Εφόρου κ. Νικολάου Γιαλούρη. Ο σπουδαίος αρχαιολόγος και φιλέλληνας Otto Walter, εξέχουσα προσωπικότητα και συνδεδεμένος με την Ήλιδα, όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές το 1960, οι οποίες το 1914 σταμάτησαν εξαιτίας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1910-1914) παρακολούθησε με ενδιαφέρον την επανέναρξη των ανασκαφών, δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του, και εμπιστεύτηκε το προσωπικό του αρχείο και το παραχώρησε στην Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon.
(…) Για την καλή πορεία των ανασκαφών στην Ήλιδα σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η καλή συνεργασία μεταξύ Βερόνικας και Ηλία, όπως συνήθιζαν να τους αναφέρουν, οι άνθρωποι από την Εφορεία της Ολυμπίας, Ζώης Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Ανδριάς. Ο Ηλίας δεν είναι άλλος από τον Ηλία Ανδρέου, ο έγκριτος αρχαιολόγος και σπουδαίος άνθρωπος, που εργάσθηκαν αρμονικά και με σεβασμό ο ένας για τον άλλον. Δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω τον σεβασμό και την αγάπη μου για τον Ηλία Ανδρέου, έναν από τους πρωτοπόρους των ανασκαφών της Ήλιδος, στον οποίον οι νέοι άνθρωποι, όπως και εγώ υπήρξα κάποτε νέα, οφείλουμε πολλά.
Ο κόσμος αγάπησε την Βερόνικα για την απλότητα της, οι απλοί άνθρωποι την καλούσαν στο σπίτι τους και η επιστημονική της δουλειά ήταν άρρηκτη συνδεδεμένη με τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους.
Στο πλαίσιο της τότε ανασκαφικής έρευνας στην Ήλιδα είχα την ευκαιρία να την συναντήσω πολλές φορές και να χαραχτεί στη μνήμη μου η προσωπικότητα της, η οποία ξεχώριζε μέσα στην ομάδα των Αυστριακών επιστημόνων συνεργατών της, οι οποίοι ήταν άψογοι και αργότερα είχαν σημαντική σταδιοδρομία με Πανεπιστημιακή καριέρα, όπως ο Robert Fleischer, o Franz Glaser, o Stefan karwiese, η Dolly Smetana – Scherrer, η Chritine Rogl και ο Raimund Kastler άψογοι συνεργάτες της Βερόνικας Μητσοπουλου – Leon.
Εκτός από τις ανασκαφές της Ήλιδος έλαβε μέρος στις ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην 'Έφεσο και σης ανασκαφές της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στην Αττική, όπου ασχολείται ακόμη και σήμερα με τη δημοσίευση του υλικού τον ιερού. Το 1964 αναλαμβάνει τη θέση της Διευθύντριας τον Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, όπου στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότηση της. Το 1972 συμμετέχει στις ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην αρχαία Αιγείρα της Αιγιαλείας. Το 1980 πραγματοποιεί επιφανειακή έρευνα στο οροπέδιο των Λουσών (Σουδενών) και μετά από την εκπόνηση ενός τοπογραφικού σχεδίου αρχίζει τις ανασκαφές στη θέση Παναγιά και στη θέση Φούρνοι. Στη θέση Φούρνοι έφερε στο φως δύο οικίες που χρονολογούνται στους Ελληνιστικούς χρόνους και με οικοδομική φάση στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανασκαφή αποκάλυψε ότι η αρχιτεκτονική των κατοικιών δείχνει ότι παρόλο που ανήκουν σε ποιμένες έχουν και τις σχετικές ανέσεις τους, αφού σε αυτές βρέθηκαν και λουτήρες, Σήμερα οι ανασκαφές έχουν επεκταθεί νοτιότερα όπου και το κέντρο της πόλης και κάθε χρόνο έρχονται σημαντικές αρχαιότητες στο φως.
Από το 1983 έως το 2005 διηύθυνε τις ανασκαφές του ιερού της Αρτέμιδος των Λουσών του Νομού Αχαΐας.
Μετά από αρκετά χρόνια (24 περίπου χρόνια) μια ευτυχής συγκυρία μας έφερε πάλι κοντά και συγκεκριμένα το έτος 1994, όταν ο τότε Προϊστάμενος της ΣΤ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρτιοτήτων και νυν επίτιμος Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων κ. Λάζαρος Κολώνας μου ανέθεσε την αρμοδιότητα αρχαιολογικής επιστασίας της Επαρχίας Καλαβρύτων και την εποπτεία των ανασκαφών στους Λουσούς που διεξάγονταν ήδη από το 1983 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και υπό τη διεύθυνση της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon.
Η Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon είναι άνθρωπος οργανωτικός και ανοικτός σε κάθε νεωτερισμό. Είναι ο άνθρωπος που μετά από 90 χρόνια περίπου συνέχισε το έργο των Adolfo Wilhelm και W. Reichel στο ιερό της Αρτέμιδος των Λουσών, οι οποίοι το 1899 με άδεια της Ελληνικής Κυβέρνησης πραγματοποίησαν ανασκαφές στη θέση Παναγία, όπου ο Καλαβρυτινός φιλόλογος Γεώργιος Παπανδρέου είχε εντοπίσει τα ερείπια του ιερού της πόλης. Εκτός από τον επίσημο ναό της θεάς αποκάλυψαν το Βουλευτήριο, το Πρόπυλο, τη Κρήνη και ένα μικρό ιερό των Προϊστορικών χρόνων. Η Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon εργάσθηκε άοκνα και μεθοδικά για την δημοσίευση των ευρημάτων της ανασκαφής των Λουσών.
(…) Από την πρώτη στιγμή που άρχισαν οι ανασκαφικές έρευνες στους Λουσούς, υπό την διεύθυνση της, η συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία υπήρξε άριστη σε όλα τα επίπεδα. Και εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι η εποπτεία του ανασκαφικού έργου που πραγματοποιεί μία ξένη αρχαιολογική Σχολή, ή Ινστιτούτο από την πλευρά της εκάστοτε αρχαιολογικής Υπηρεσίας δεν είναι απλά μία τοπική διαδικασία, αλλά πρόκειται για ουσιαστική δουλειά και από τις δύο πλευρές και εν κατακλείδι η εποπτεία μετατρέπεται σε συνεργασία.
Όλοι οι διατελέσαντες Προϊστάμενοι κ. Λάζαρος Κολώνας, κ. Μ. Πετρόπουλος και κ. Ζωή Ασλαματζίδου, καθώς και οι αρχαιολόγοι Μ. Πετρόπουλος, επιμελητής Αρχαιοτήτων στη δεκαετία τον '80, μετέπειτα Προϊστάμενος της Εφορείας και τώρα Προϊστάμενος της ΛΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, η Μαρία Πετριτάκη και η ομιλούσα αναπτύξαμε μία ιδιαίτερη σχέση με την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon, καθώς και με την ομάδα της που αποτελείται από τους κ. Georg Ladstätter και Christa Schauer και από κοινού αντιμετωπίζουμε όλα τα προβλήματα μιας τέτοιας συνεργασίας πάντοτε προς όφελος των ερευνών και των ίδιων των μνημείων.
Επί μακράν σειρά ετών σφυρηλατήθηκε η αμοιβαία εκτίμηση, η ανταλλαγή των απόψεων για διάφορα προβλήματα και το άριστο κλίμα συνεχίζεται και σήμερα με τον νέο διευθυντή του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου κ. Georg Ladstätter.
Με την ανασκαφή των Λουσών αναδείχτηκαν τα μνημεία ενός σημαντικού αρχαιολογικού χώρου και το σημαντικότερο με τις μέχρι σήμερα επιστημονικές δημοσιεύσεις της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon, της οποίας το επιστημονικό της έργο είναι πολυσήμαντο και το ενδιαφέρον της επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην κοροπλαστική, στα μικροαντικείμενα και στην κεραμική, του Georg Ladstätter, της Christa Schauer, της Μ. Jost, του Μ. Πετρόπουλου, της Μάντως Οικονομίδου, τον Franz Glazer, της Christine Rogl και του αναπληρωτή καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Γ. Α. Πίκουλα, του τελευταίου η μελέτη αφορά στο οδικό δίκτυο, οι Λουσοί έχουν αναχθεί στη θέση ενός εκ των σημαντικότερων ιερών της αρχαιότητος σε πανελλαδική κλίμακα.
Εξάλλου, στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας και ίσως με αφορμή τα ευρήματα που έρχονταν στο φως, γεννήθηκε η ιδέα στον κ. Λάζαρο Κολώνα για την δημιουργία μιας αρχαιολογικής Συλλογής Λουσών, στην οποία θα εκτεθούν τα ευρήματα των ανασκαφών. Τόσον ο ίδιος ο κ. Λάζαρος Κολώνας όσον και ο επόμενος Προϊστάμενος κ. Μιχάλης Πετρόπουλος κατέβαλαν προσπάθειες για την υλοποίηση του έργου αυτού. Η νυν Προϊσταμένη της ΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων κ. Ζωή Ασλαματζίδου συνέβαλε στο να περατωθούν οι εργασίες της Συλλογής. Όμως αυτό το έργο δεν θα υλοποιείτο, εάν δεν υπήρχε η οικονομική στήριξη και ηθική συμπαράσταση του Δήμου Καλαβρύτων και προσωπικά του Δημάρχου κ. Θανάση Παπαδόπουλοι.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, οι ανασκαφές ωφέλησαν στην ανάδειξη του τόπου και στην δημιουργία της Συλλογής, που εν πολλοίς οφείλονται στο ανασκαφικό έργο της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου – Leon.
Τελειώνοντας, όλοι και εγώ προσωπικά της ευχόμαστε να έχει υγεία και να συνεχίσει το επιστημονικό της έργο και από τη θέση αυτή.
Τέλος, ο Δήμαρχος Καλαβρύτων κ. Αθανάσιος Παπαδόπουλος, (πριν απονείμει την τιμητική πλακέτα) έπλεξε το εγκώμιο της τιμωμένης με τα παρακάτω λόγια: « Ως Δήμαρχος των Καλαβρύτων είχα την ευκαιρία στις αρχές του 1999 να γνωρίσω προσωπικά την εξαιρετική επιστήμονα και άνθρωπο Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon. Την ακαταπόνητη αρχαιολόγο που με αυταπάρνηση και επιμονή διέθεσε για πάνω από είκοσι χρόνια τις επιστημονικές τις γνώσεις στο ανασκαφικό έργο των Αρχαίων Λουσών.
Χωρίς ίχνος αυτοπροβολής αλλά με διάθεση να υπηρετήσει το επιστημονικό της καθήκον, ταγμένη κυριολεκτικά στο έργο που το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της ανάθεσε, η κ. Μητσοπούλου Leon με τη φωτεινή προσωπικότητά της, την πολύπλευρη επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία, την ήσυχη δύναμή της, την ευγένεια και το ήθος της, την αγωνιστικότητα και την διάθεση συνεργασίας, έφερε στο φως, κομμάτι - κομμάτι την ιστορία του Τόπου μας και μας επέτρεψε να τη γνωρίσουμε.
Ο αγώνας της ήταν διαρκής και δεν περιορίστηκε μόνο στην ανασκαφική έρευνα. Στις προσπάθειές της οφείλεται η ανάδειξη και προστασία του Αρχαιολογικού χώρου των Λουσών. Παραδειγματικός υπήρξε ο αγώνας της να παραμείνουν τα ευρήματα στον τόπο των Λουσών, όπου βρέθηκαν, με τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης.
Δεν ανάσκαψε μόνο το παρελθόν αυτού του τόπου αλλά αγάπησε το παρόν και στήριξε το μέλλον του. Δέθηκε στενά με τους Λουσούς και τους ανθρώπους τους, τους οποίους είχε συνεργάτες για πολλά χρόνια στο δύσκολο έργο της. Οι συμπατριώτες μας εδώ την αισθάνονται σαν δικό τους άνθρωπο. Γνωρίζοντάς την θα ανακαλύψει κανείς ότι μπορεί να μην γεννήθηκε εδώ αλλά αισθάνεται Καλαβρυτινιά και Λουσιώτισσα.
Κυρία Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon.
■ Για το πολύτιμο επιστημονικό σας έργο στην ανασκαφή των Αρχαίων Λουσών και τη συμβολή σας στην ανάδειξη της ιστορίας του Τόπου μας και την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
■ Τις συνεχείς και άοκνες προσπάθειές σας για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης ευρημάτων της αρχαιολογικής συλλογής,
■ Την αυταπάρνηση και τη διάθεση των δυνάμεων σας στον τόπο μας τους Λουσούς
Ο Δήμος Καλαβρύτων και η Δημοτική Πολιτιστική του Επιχείρηση αποδίδουν σήμερα ιδιαίτερη τιμή στο πρόσωπο σας.
Σας ευχαριστούμε για την εξαιρετική και πολύτιμη προσφορά σας στον τόπο μας.
Οι κόποι σας και οι προσπάθειες σας άλλαξαν τις προϋποθέσεις για το μέλλον αυτού του τόπου.
Είμαστε βέβαιοι ότι σύντομα θα δοθεί η δυνατότητα στο κοινό να δει στην έκθεση που θα δημιουργηθεί τι έκρυβε στα σωθικά του αυτός ο τόπος και με τη δική σας αρχαιολογική σκαπάνη φέρατε στο φως.
Εκ μέρους της Δημοτικής Αρχής σας απονέμω:
Τιμητική πλακέτα
Το γλυπτό της Καλαβρυτινής Μάνας.
Το πρωτότυπο γλυπτό έργο βρίσκεται στον Τόπο Θυσίας των Καλαβρυτινών και έχει φιλοτεχνηθεί από τη γλύπτρια Άννα Βαφία.
Το αντίγραφο αυτό έχει φιλοτεχνηθεί από τον γλύπτη Χρήστο Λεοντή».
Φανερά συγκινημένη η κυρία Βερόνικα Μητσοπούλου – Leon από την απονεμόμενη τιμή-κλείνοντας την εκδήλωση-περιέγραψε παραστατικά και μοιράστηκε με το κοινό τις εμπειρίες από το μακρύ και υπέροχο ταξίδι της στον αρχαιολογικό χώρο των Λουσών : «Μου δίνετε μεγάλη χαρά με τούτη την όμορφη γιορτή που οργανώνετε προς τιμή μου. Αισθάνομαι ιδιαίτερη συγκίνηση, γιατί με τιμάτε για ένα έργο που πάντα μου έδινε χαρά. Σας ευχαριστώ όλους από καρδιάς. Εσάς που είχατε τη σκέψη και οργανώσατε τη γιορτή. Εσάς, που είπατε τα καλά λόγια για μένα, και όλους εσάς που, βρεθήκατε σήμερα εδώ για να γιορτάσουμε μαζί.
Θα ήθελα να σας ομολογήσω κάτι. Φέτος κλείνουμε 25 χρόνια από την έναρξη της ανασκαφής. Λέγαμε αρχικά με τον κ. Ladstatter να οργανώναμε μια γιορτή. Άλλαξα όμως γνώμη. Δεν ήθελα να γιορτάσουμε χωρίς να έχει γίνει πραγματικότητα η μικρή συλλογή στο κοινοτικό κατάστημα των Κάτω Λουσών, όνειρο πολλών χρόνων. Να όμως που τώρα ξανά το κτίριο παίρνει την τελική του μορφή. Και μου προσφέρετε εσείς μία γιορτή!
Η ανασκαφή των Λουσών βέβαια δεν είναι μόνο έργο ενός ατόμου, δικό μου έργο. Αυτό θα ήταν αδύνατο. Ότι έγινε μέχρι τώρα είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας μίας μικρής ομάδας συναδέλφων, αναφέρω μόνο τον συνάδελφο κ. Franz Glaser με τον οποίο ξεκινήσαμε τις εργασίες, τον για πολλά χρόνια συνεργάτη και στη συνέχεια διάδοχο μου τον κ. Georg Ladstatter και την κυρία Crista Shauer.
Σταθερή ήταν πάντα η στήριξη που λάβαμε από τις αρμόδιες αρχές ης Αυστρίας, από τους εκάστοτε διευθυντές του κεντρικού μας ινστιτούτου στη Βιέννη όπως και του υπουργείου πολιτισμού της Αυστρίας.
Σημαντική υπήρξε επίσης η εξαιρετική συνεργασία με τις ελληνικές αρχές, με τη διεύθυνση ξένων σχολών του ΥΠΠΟ και προ παντός με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων στη Πάτρα.
Πιστεύω ότι η συνεργασία μας βασιζόταν πάντα σε αμοιβαία εμπιστοσύνη και σε ειλικρινή διάλογο με σκοπό την πρόοδο του επιστημονικού έργου.
Πρέπει να τονίζω, ότι δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση για τους πολυάσχολους αρχαιολόγους μίας εφορείας, να παρακολουθούν τις εργασίες που διεξάγει μια ξένη αποστολή, ψηλά στα βουνά, Και μακριά από το Κέντρο. Αισθάνθηκα ανέκαθεν την ευθύνη και προσπαθήσαμε όλοι να εκπληρώσουμε σωστά τις υποχρεώσεις μας.
Πρώτος προϊστάμενος ήταν ο κ. Λάζαρος Κολόνας. Τον ακολούθησε ο κ. Μιχάλης Πετρόπουλος, τώρα τη σκυτάλη πήρε η κ. Ζωή Ασλαματζίδου. Ειδικοί υπεύθυνοι για το χώρο των Λουσών ήταν ο κύριος Μιχάλης Πετρόπουλος, στη συνέχεια η κα Μαρία Πετριτάκη. Κοντά μας τα τελευταία 15 χρόνια βρίσκεται η κ. Γεωργία Αλεξοπούλου, υπεύθυνη για όλη τη περιοχή των Καλαβρύτων. Ακούσατε ήδη ότι η γνωριμία μας έχει ρίζες σε άλλο χώρο και χρόνο. Την ξαναβρήκα, έμπειρη αρχαιολόγο πια, στους Λουσούς. Μας συνδέουν τα κοινά ενδιαφέροντα ης έρευνας.
Αρκετά χρόνια πριν ξεκινήσουμε τις ανασκαφές, προηγήθηκαν μακρόχρονες προετοιμασίες. Ήμουν σίγουρη ότι ο χώρος των Λουσών άξιζε την προσπάθεια, ότι έπρεπε να συνεχίσουμε το έργο που στο τέλος του 19ου αι. είχαν ξεκινήσει δύο σπουδαίοι αυστριακοί αρχαιολόγοι, οι Adolf Vilhelm και Wolfgang Reichel. Έπρεπε όμως να καταρτιστεί το πρόγραμμα, να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι πόροι να συσταθεί η ομάδα συνεργατών, και να οργανωθούν πρώτες επαφές με ανθρώπους που γνώρισαν την περιοχή, η οποία για μας ήταν άγνωστη.
Ήμασταν τυχεροί. Βρέθηκαν άνθρωποι που μας στήριξαν από τα πρώτα βήματα, μέλη του Συλλόγου Πανσουδενιωτών στην Αθήνα. Αναφέρω σήμερα μόνο τους αείμνηστους Θόδωρο Μπουχέλλο και Γιώργο Καδδά. Τη σκυτάλη πήρε η κ. Αθηνά Πετροπούλου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Λουσών «Ο Χελμός».
Στην αρχική φάση απευθύνθηκα στον τότε διευθυντή του ινστιτούτου ης Βιέννης, που ήταν και έμπειρος ανασκαφέας. Ήλθε από τη Βιέννη, και ένα παγωμένο πρωί Μαρτίου διέσχισε με μεγάλα βήματα τη περιοχή από το ιερό της Άρτεμης μέχρι το σημείο που διεξάγονται οι σημερινές ανασκαφές. Συμφώνησε μαζί μου για τη σημασία του έργου και τον επόμενο χρόνο η ανασκαφή των Λουσών είχε μπει στο πρόγραμμα των ανασκαφών του Ινστιτούτου και στον κρατικό προϋπολογισμό, τα χρήματα ήταν εξασφαλισμένα.
Τι περιμέναμε; Στην πρώτη φάση σκοπεύαμε να διεκπεραιώσουμε το έργο των παλαιών αυστριακών στο ναό της Αρτέμιδος και να εξερευνήσουμε τις οικίες, που εκείνοι δεν πρόλαβαν να σκάψουν. Τα άλλα, σχεδόν ανέλπιστα, ήλθαν μετά.
Πάντα ο κόσμος ρωτάει, αν βρήκαμε κάτι σπουδαίο, εννοώντας βέβαια κάτι σαν τους μακεδονικούς τάφους η κάποιο άγαλμα. Και στην απάντησή μου, ότι βρήκαμε θεμέλια κτιρίων εξοπλισμό οικιών, αφιερώματα στη θεά Άρτεμη, διαισθανόμουν κάποια απογοήτευση εκ μέρους τους. Και εγώ να επιμένω: τα ευρήματα είναι πολύ σημαντικά, είναι σπουδαίες μαρτυρίες του πολιτισμού των προγόνων σας. Μας φωτίζουν για τον τρόπο της καθημερινής τους ζωής, για τις θρησκευτικές τους συνήθειες. Και ας μην σώζονται πια ολόκληρα τα κτίρια, τα υπάρχοντα θεμέλια, μας επιτρέπουν να τα κατανοήσουμε και να τα αναπαραστήσουμε στο χαρτί.
Τι μας δείχνουν σήμερα οι ανασκαφές;
Στα ανατολικά, και έξω από το χώρο της πόλης, το μεγάλο ιερό της Αρτέμιδος προσέλκυε τους πιστούς ήδη από το τέλος του 8ου αι. π. Χ. μέχρι περίπου τον 1ο αι. μ. Χ..Στη περιοχή Φούρνοι ερευνήσαμε δύο μεγάλες οικίες της πόλης, στις οποίες η ζωή ξεκίνησε περίπου τον 3ο αι. π. Χ. Οι κάτοικοι ήταν αγρότες, κτηνοτρόφοι, και τους άρεσε το κυνήγι. Ασχολούνταν με την επεξεργασία των προϊόντων, που προσκόμιζαν. Για τη παραγωγή του κρασιού υπήρχαν πατητήρια, ο μούστος ωρίμαζε σε πίθους. Όπως μαρτυράει ο μεγάλος αριθμός αγνίθων από αργαλειούς, κατασκεύαζαν ζεστά ρούχα, κουβέρτες, χαλιά, για να αντιμετωπίζουν τους κρύους χειμώνες. Και τα καθημερινά πιάτα, τα κουζινικά τους σκεύη, έχουν σημασία, μας δίνουν πληροφορίες για τις διατροφικές τους συνήθειες. Μαγειρεύανε τα φαγητά, δεν τα ψήνανε σε σχάρες.
Ανάλογα με μία μελέτη των οστών των ζώων, στο οροπέδιο κυριαρχούσαν αιγοπρόβατα, βόδια, άλογα, αγριογούρουνα, ζαρκάδια και άλλα. Ο καθηγητής που μελέτησε τα οστά διαπίστωσε, ενθουσιασμένος, ότι τα σημερινά κριάρια έχουν τα ίδια στριφτά κέρατα όπως αυτά που βρέθηκαν στην ανασκαφή. Ταυτόχρονα διέθεταν αρκετές ανέσεις στη καθημερινή τους ζωή. Κάθε οικία ήταν εξοπλισμένη με ένα λουτρό με κομψή μπανιέρα και με μία ιδιαίτερα διακοσμημένη πήλινη εστία, ένα είδος μαγκάλι.
Τα τελευταία χρόνια έρχεται στο φως και το κέντρο ης πόλης. ‘Ένας μεγάλος ναός δέσποζε στο μικρό λόφο, μπροστά του βρίσκεται ένα μικρό ηρώο, και δίπλα στο σημερινό δρόμο, προς Σιγούνι, φαίνεται μια στοά σπουδαία κτίσματα, ελληνιστικής εποχής, με παλαιότερα ίχνη που μας οδηγούν πίσω μέχρι τη γεωμετρική και την αρχαϊκή εποχή.
Μελετώντας το παρελθόν του τόπου, του δικού σας τόπου, δεθήκαμε βέβαια και με το παρόν. Δεθήκαμε με τα σημερινά χωριά, τα Καλάβρυτα και με τους κατοίκους. Κάναμε φίλους. Κατ' αρχήν, δεν Θα ήταν δυνατό να εργαστούμε, χωρίς τη στήριξη του κόσμου. Οι συνθήκες εργασίας στους χώρους ης ανασκαφής ήταν ιδιαίτερα σκληρές, γιατί για τις καθημερινές μας εργασίες διαθέταμε μόνο ένα αντίσκηνο, από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, το οποίο στηνόταν όπου γίνονταν οι εργασίες. Έτσι ήμασταν αρκετά εκτεθειμένοι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Το παλαιό αντίσκηνο άρχισε σιγά-σιγά να δείχνει τα χρόνια του, από κάτω έμπαινε ο κρύος αέρας, από πάνω η βροχή. Κάθε πρωί, ερχόμενοι από τα Καλάβρυτα, κοιτάγαμε με αγωνία, μήπως μας το είχε πάρει ο αέρας.
Χρειαζόμασταν όμως και μια σταθερή υποδομή για την ασφαλή στέγαση των ευρημάτων, για τη καταγραφή, τη σχεδίαση και τη συντήρηση τους.
Τι θα κάναμε τα πρώτα χρόνια χωρίς τη βοήθεια της οικογένειας Παναγιώτη Πετρόπουλου. Μια χρονιά δουλεύαμε στη κουζίνα του διαμερίσματος του κ. Παναγιώτη, μια άλλη χρονιά στο διαμέρισμα του κυρίου Αντώνη, μετά ση ταβέρνα του Πέτρου και του αξέχαστου Πάνου, μετά στο ξενοδοχείο τους.
Τα τελευταία χρόνια μας στεγάζει το κοινοτικό κατάστημα στους Κάτω Λουσούς. Πολύτιμη και σταθερή ήταν η στήριξη και ενθάρρυνση που μας πρόσφεραν οι εκάστοτε πρόεδροι, ο Νίκος Ροϊδούλιας, ο Βασίλης Σιέβας.
Από το 1980, όταν πρωτοήλθαμε, ζούμε τις μεγάλες αλλαγές στη περιοχή. Τότε, τα Καλάβρυτα ήταν μια παραδοσιακή πόλη, που προσέλκυσε προσκυνητές. Πρώτη φορά παρατηρήσαμε μία σημαντική αλλαγή στη πόλη, όταν ανεβαίνοντας το δρόμο προς το οροπέδιο και κοιτώντας προς τα κάτω, είδαμε έτι οι σκεπές των σπιτιών ήταν καινούριες, με κόκκινες κεραμίδες. Το χιονοδρομικό κέντρο είχε φέρει τα πρώτα αποτελέσματα Στην οργάνωση της καθημερινής μας ζωής ακολουθήσαμε τα νέα ρεύματα, επισκεφτήκαμε τα εκάστοτε κυρίαρχα κέντρα της πόλης.
Τα πρώτα χρόνια, το κέντρο για φαγητό βρισκόταν στη πλατεία του ΚΤΕΛ, πρωινός καφές στις έξι το πρωί στο μικρό καφενείο. Τότε θέλαμε μία ώρα δρόμο ως την ανασκαφή, με το πετρελαιοκίνητο Landrover και βραδινό στου Βαρβιτσιώτη. Στη συνέχεια ανακαλύψαμε τον «Έλατο» και χαρήκαμε τα εξαιρετικά μαγειρευμένα φαγητά. Μια άλλη χρονιά, το βάρος του ενδιαφέροντος είχε μεταφερθεί στο κάτω μέρος του κεντρικού δρόμου. Τα Σαββατοκύριακα, πρωινό με τυρόπιτες στο Γρι-Γρι. Τα βράδια ούζο και μεζέ στην «Άλλη Γεύση» του Θοδωρή. Τα τελευταία χρόνια πια το στέκι μας είναι η Στάνη. Τα ψώνια κάναμε αρχικά στα παραδοσιακά παντοπωλεία. Σήμερα υπάρχουν πια ελάχιστα, τα αντικατέστησαν τα Super Markets. Με τη διαμόρφωση του κεντρικού δρόμου μας περιμένουν τώρα χαριτωμένα καταστήματα προσφέροντας παραδοσιακά προϊόντα. Παράλληλα και τα καφενεία έγιναν καφετέριες.
Η βραδινή βόλτα πάντα μας οδηγούσε στο βιβλιοπωλεία του Φίλιππου Σαρδελιάνου. Εφημερίδες και βιβλία μας εξασφάλισαν πνευματική τροφή και την επαφή με τα μεγάλα και μικρά γεγονότα.
Στους Κάτω Λουσούς, όπου μερικοί από μας περνάμε μεγάλο μέρος της ημέρας, ζούμε και στο ρυθμό των κατοίκων. Γίνεται κουβέντα με τους γειτόνους, για τα καθημερινά προβλήματα για την εξέλιξη του τόπου. Σημαντικό το διάλειμμα στα καφενεία της πλατείας, παλαιότερα στο αείμνηστου Θανάση Καούρη, τώρα στο Λάκη Κοτσορώνη, στη Γιώτα.
Στη διάρκεια των χρόνων, εκτός από τη παρέα που μας ήλθε από τα Μαζεϊκα, πολλά αγόρια, κορίτσια, γυναίκες και άνδρες ήρθαν από το οροπέδιο, από το Σιγούνι, τη Λεύκη, προπαντός από τους Πάνω και Κάτω Λουσούς. Εργάστηκαν στις ανασκαφές, αποκαλύπτοντας τα υπόλοιπα της πόλης και του ιερού των αρχαίων Λουσών.
Δεν φτάνει να φέρεις αρχαία υπόλοιπα στο φως και να τα αφήσεις στη μοίρα τους. Δεν φτάνει να τα μελετήσεις, να τα παρουσιάσεις σε συνέδρια και σε συγγράμματα. Πρέπει να φροντίσεις τον χώρο και να τακτοποιήσεις τα αντικείμενα, να τα εξασφαλίσεις και να τα κάνεις προσιτά στο κοινό.
Ανέφερα ήδη ότι από την αρχή προβλέψαμε τη δημιουργία ενός εκθεσιακού χώρου στη περιοχή, με το σκεπτικό ότι τα κινητά ευρήματα πρέπει να μείνουν κοντά στην ανασκαφή και να συμπληρώσουν την εικόνα. Οι εκάστοτε προϊστάμενοι και συνάδελφοι της εφορείας στήριξαν το σχέδιο έμπρακτα από την αρχή. Αφιέρωσαν πολλές ώρες για μελέτη και πραγματοποίηση. Με τη δυναμική βοήθεια του δήμαρχου κ. Θανάση Παπαδόπουλου, των αντιδημάρχων, κ. Καούρη και Σοκορέλη, το έργο τώρα γίνεται πραγματικότητα.
Μένει η τελική διαμόρφωση των τριών κέντρων της ανασκαφής, που θα είναι αποτέλεσμα κοινής μελέτης της αρμόδιας εφορίας και του ινστιτούτου. Προς το παρόν, η ανασκαφή στο Ιερό της Αρτέμιδος έχει τελειώσει. Τα θεμέλια του ναού φαίνονται καθαρά από το δρόμο. Αντίθετα, τα θεμέλια των οικιών έχουν σκεπαστεί με χώμα, μόνο το πάνω μέρος τους είναι ορατό. Είναι κτισμένα με ξηρολιθιά και δεν πρέπει να μένουν εκτεθειμένα. Στα δύο σημεία, πινακίδες πληροφορούν τον επισκέπτη. Η ανασκαφή στο κέντρο ης πόλης συνεχίζεται ακόμα.
Σκοπός είναι να δημιουργηθεί μια μέρα ένας αρχαιολογικός περίπατος συνδέοντας τους χώρους με δρόμο και εντάσσοντας τους αρμονικά στο απαράμιλλης ομορφιάς τοπίο του οροπεδίου. Μαζί και η ευχή, ίσως λίγο ρομαντική, να παραμείνει αυτό το τοπίο όσο γίνεται αναλλοίωτο, με τη μοναδική του πανίδα και χλωρίδα. Να κρατάει τους κατοίκους του κοντά και να προσελκύει τον επισκέπτη που αναζητεί την ομορφιά και την ποιότητα.
Ένας τόπος που συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Οι Αρχαίοι Λουσοί υπήρξαν σημαντική πόλη της Αρκαδικής Αζανίας (όπως ονομαζόταν η περί τον Κλείτορα βορειοδυτική Αρκαδία) με ιερό πανελλήνιας εμβέλειας, εκτείνονταν στις δυτικές υπώρειες του Λούσιου όρους ή Προφήτη Ηλία, στην κοιλάδα των Σουδενών. Την πραγματική θέση του ναού και της πόλης εντόπισε πρώτος ο ιστορικός Γ. Παπανδρέου το 1886 παρόλο όμως, που η ερευνά του ήταν εξαντλητική, περιορίστηκε στη συγκέντρωση ιστορικών πηγών που τις κατέγραψε στο σημαντικό για την ιστορία των Καλαβρύτων βιβλίο του «Αζανιάς».
Η Βερόνικα Μητσοπούλου-Leon μεγάλωσε στο Innsbruck της Αυστρίας, όπου και σπούδασε κλασσική αρχαιολογία και αρχαιολογία της Μεσοποταμίας, κ.τ.λ. Στο ίδιο πανεπιστήμιο έκανε την υφηγεσία της. Στη συνέχεια επισκέπτεται και διαμένει σε Ρώμη και Αθήνα, με υποτροφίες του αυστριακού κράτους.
Ποιος θα μπορούσε να απουσιάζει απ’ αυτή την έξοχη εκδήλωση; Ήσαν όλοι εκεί : ο Πρέσβης της Αυστρίας Dr. Michael Linhart, ο Διευθυντής του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών Dr. Georg Ladstaetter, εκπρόσωποι του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαβρύτων και των Τοπικών Συμβουλίων των Άνω και Κάτω Λουσών, εκπρόσωποι των Αρχαιολογικών Υπηρεσιών του Ν. Αχαΐας και πλήθος κόσμου που ήθελαν να τιμήσουν την αρχαιολόγο Βερόνικα Μητσοπούλου-Leon, την Πολίτη του «Απανώκαμπου», το δικό τους Άνθρωπο.
(…) Για είκοσι και πλέον χρόνια η αρχαιολόγος Βερόνικα Μητσοπούλου – Leon έγινε ένα με την ιστορία και τους ανθρώπους αυτού του τόπου που μας φιλοξενεί σήμερα. Δεν υπάρχει άνθρωπος
στον Απανώκαμπο που να μην γνωρίζει και να μην λατρεύει την κυρία Βερόνικα.
Στο πρόσωπο της Κυρίας Μητσοπούλου – Leon τιμούμε, βέβαια, σήμερα όλους τους ανθρώπους που βοήθησαν στην εξέλιξη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Αξίζει ιδιαίτερη και ξεχωριστή τιμή σε όλους τους ανθρώπους που στελέχωσαν κατά καιρούς τις ομάδες ανασκαφής του Αρχαιολογικού Αυστριακού Ινστιτούτου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στο διευθυντή του Ινστιτούτου κ. Georg Lodstaetter, ο οποίος είναι σήμερα μαζί μας, και στους συνεργάτες του για την συμβολή τους στην πρόοδο της επιστήμης και στον εμπλουτισμό των γνώσεών μας γύρω από τον ελληνικό πολιτισμό, και κυρίως τον αρχαίο πολιτισμό που αναπτύχθηκε στην περιοχή μας. Αλλά και στους Έλληνες συναδέλφους τους εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας. Κυρίως στους αρχαιολόγους της ΣΤ΄ εφορείας προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων, τον κ. Λάζαρο Κολώνα, τον κ. Μιχάλη Πετρόπουλο, την σημερινή προϊσταμένη της ΣΤ΄ εφορείας κ. Ζωή Ασλαματζίδου και την αρχαιολόγο κ. Γεωργία Αλεξοπούλου, ομιλήτρια της σημερινής εκδήλωσης που θα αναφερθεί στο έργο και στην προσφορά της Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon στην Αρχαιολογική Έρευνα»
Ο αρχαιολογικός χώρος των αρχαίων Λουσών είναι εδώ και καιρό προσβάσιμος στο ευρύ κοινό. Ωστόσο αυτό που απομένει είναι κάτι που αποτελεί επιθυμία και της κυρίας Μητσοπούλου: να εκτεθεί στο κοινοτικό κατάστημα Κάτω Λουσών, το οποίο έχει παραχωρηθεί για το σκοπό αυτό από το Δήμο Καλαβρύτων και με χρηματοδότησή του πρόκειται να διαμορφωθεί κατάλληλα από την ΣΤ΄ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Πάτρας, μέρος από το πλήθος των ευρημάτων τα οποία έχει φέρει στο φως η ίδια και οι συνεργάτες της.
Τέλος, κλείνοντας αυτή τη σύντοµη εισαγωγική οµιλία για την αρχαιολόγο Βερόνικα Μητσοπούλου – Leon, θα ήθελα να προσθέσω ότι είναι βέβαιο ότι έχω παραλείψει πολλά και σηµαντικά πράγµατα, στα οποία θα έπρεπε να αναφερθώ, τα οποία όµως δεν έτυχε να γνωρίζω, αλλά και η μετριοφροσύνη της ίδιας δεν βοήθησε να πληροφορηθώ.
Κυρία Μητσοπούλου – Leon η τιµή απόψε είναι πρωτίστως δική µας».
Στη συνέχεια έλαβε το λόγο ο αρχαιολόγος Δρ. Μιχάλης Πετρόπουλος ,ο οποίος μίλησε με κολακευτικά λόγια για την τιμώμενη : «Την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon γνώριζα βιβλιογραφικά μέσα από τις σημαντικές μελέτες της πολύ πριν την γνωρίσω και προσωπικά το καλοκαίρι το 1983. Τότε, ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων της ΣΤ' ΕΠΚΑ, ορίστηκα Επόπτης της πρώτης ανασκαφής των νεότερων χρόνων στους Λουσούς, που διεξάγεται έκτοτε συνεχώς από την τιμώμενη επί 25 χρόνια, δηλαδή 1/4 του αιώνα.
(…) Οι πρώτες μου εντυπώσεις από την προσωπική μας γνωριμία ήταν ότι επρόκειτο, εκτός από μια σπουδαία αρχαιολόγο, για μια ευγενέστατη κυρία και Ελληνίδα, που προφανώς είχε παντρευτεί Αυστριακό, όπως έδειχνε το διπλό επίθετο, παρά το γεγονός ότι το ελληνικό επίθετο προηγούνταν του Αυστριακού. Και αυτό, γιατί μιλούσε άριστα την ελληνική γλώσσα και χωρίς ξενική προφορά. Στην πορεία διαπίστωσα, βέβαια, το λάθος μου, αφού επρόκειτο για μία Αυστριακή αρχαιολόγο που είχε παντρευτεί Έλληνα, διπλωμάτη μάλιστα, και που η μεγάλη της αγάπη για την Ελλάδα και ό,τι ελληνικό την έκανε πραγματική Ελληνίδα, που ζούσε και ζει την ελληνική πραγματικότητα και συμπεριφέρεται και ζει σύμφωνα με τα ελληνικά πρότυπα.
(…) Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου -Leon προσέγγισε με άλλο μάτι την ανασκαφή και προσπάθησε να εξακριβώσει πώς ήταν η καθημερινή ζωή σε μία αρχαία αρκαδική πόλη, όπως οι Λουσοί. Έτσι μέσα από τη μελέτη των αρχιτεκτονικών καταλοίπων και των κινητών ευρημάτων των σπιτιών των απλών Λουσιατών μας έδωσε την πραγματική εικόνα της ζωής τους. Παράλληλα, ευτύχησε να εντοπίσει και να ανασκάψει και νέα σημαντικά δημόσια κτήρια, όπως τον ιδιόρρυθμο ναό στην Κάτω πόλη, στην περιοχή «Στάδιο», που προσφέρει πολλά νέα στοιχεία στην ιστορία της αρχαίας αρχιτεκτονικής, καθώς και μία στοά κοντά σ' αυτόν.
Θυμάμαι την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon να προσπαθεί για χρόνια και να αγωνιά για τη δημιουργία της Τοπικής Συλλογής των αρχαιοτήτων που προέρχονταν από τις ανασκαφές των Λουσών, έργο που πλέον πλησιάζει στο τέλος του χάρις και στην προσφορά από το Δήμο Καλαβρύτων του παλαιού Κοινοτικού Καταστήματος των Κάτω Λουσών για τη στέγαση των ευρημάτων.
(…) Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως «Η Κυρία της Αρχαιολογίας». Σεμνή, προσηνής και ελληνολάτρης, υπό τη διεύθυνση της το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο πέρασε λαμπρές ημέρες και διευκόλυνε παντοιοτρόπως την άλλη μεγάλη ανασκαφή του Ινστιτούτου στην Αχαΐα, εκείνη της αρχαίας Αίγειρος. Δίδαξε πολλούς αρχαιολόγους με την επιστημοσύνη και το ήθος της, ενώ στάθηκε τυχερή στις επιλογές της, αφού στη Διεύθυνση του Ινστιτούτου τη διαδέχθηκε ένας επίσης σπουδαίος αρχαιολόγος, ο Georg Ladstatter, με τον οποίο είχαμε ξεκινήσει μια νέα ανασκαφή σε συνεργασία στην περιοχή των Καλαβρύτων, όταν ήμουν ακόμη Προϊστάμενος της Εφορείας Πατρών.
Η κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon είναι πρότυπο για όλους τους νεότερους αρχαιολόγους. Εύχομαι να εξακολουθεί για πολλά χρόνια ακόμη να μας δίνει τους πλούσιους καρπούς των γνώσεων της.
Ακολούθησε η εισήγηση της κυρίας Γεωργίας Αλεξοπούλου με θέμα: «Το έργο και η προσφορά της Βερόνικας Μητσοπούλου-Leon στην Αρχαιολογική Έρευνα», αποσπάσματα της οποίας παραθέτουμε: «Αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα να σας παρουσιάσω όχι μόνον το έργο, αλλά και την προσωπικότητα μιας εγκρίτου επιστήμονος της παγκόσμιας αρχαιολογικής κοινότητας. Πολύ περισσότερο μάλιστα, αφού είχα την ευτυχία να την συναντήσω πολύ παλιά στην αρχαία Ήλιδα, όταν ήμουν μικρό παιδί και στη συνέχεια να συνεργαστούμε σε επίπεδο υπηρεσιακό, όντας εγώ υπάλληλος στη ΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
(…) Η πρώτη της επαφή με την Αρχαιολογική Υπηρεσία ήταν το 1960, όταν ως νέα αρχαιολόγος εργάσθηκε για 20 χρόνια (1960-1980) στην αρχαία Ήλιδα, της οποίας η παρουσία στις ανασκαφές της πόλης (Ηλιδος) συνέπεσε με την δεύτερη περίοδο ανασκαφικής έρευνας του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και της Αρχαιολογικής Εταιρείας, υπό την διεύθυνση του τότε Εφόρου κ. Νικολάου Γιαλούρη. Ο σπουδαίος αρχαιολόγος και φιλέλληνας Otto Walter, εξέχουσα προσωπικότητα και συνδεδεμένος με την Ήλιδα, όταν ξεκίνησαν οι ανασκαφές το 1960, οι οποίες το 1914 σταμάτησαν εξαιτίας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1910-1914) παρακολούθησε με ενδιαφέρον την επανέναρξη των ανασκαφών, δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του, και εμπιστεύτηκε το προσωπικό του αρχείο και το παραχώρησε στην Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon.
(…) Για την καλή πορεία των ανασκαφών στην Ήλιδα σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η καλή συνεργασία μεταξύ Βερόνικας και Ηλία, όπως συνήθιζαν να τους αναφέρουν, οι άνθρωποι από την Εφορεία της Ολυμπίας, Ζώης Αλεξόπουλος και Κωνσταντίνος Ανδριάς. Ο Ηλίας δεν είναι άλλος από τον Ηλία Ανδρέου, ο έγκριτος αρχαιολόγος και σπουδαίος άνθρωπος, που εργάσθηκαν αρμονικά και με σεβασμό ο ένας για τον άλλον. Δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω τον σεβασμό και την αγάπη μου για τον Ηλία Ανδρέου, έναν από τους πρωτοπόρους των ανασκαφών της Ήλιδος, στον οποίον οι νέοι άνθρωποι, όπως και εγώ υπήρξα κάποτε νέα, οφείλουμε πολλά.
Ο κόσμος αγάπησε την Βερόνικα για την απλότητα της, οι απλοί άνθρωποι την καλούσαν στο σπίτι τους και η επιστημονική της δουλειά ήταν άρρηκτη συνδεδεμένη με τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους.
Στο πλαίσιο της τότε ανασκαφικής έρευνας στην Ήλιδα είχα την ευκαιρία να την συναντήσω πολλές φορές και να χαραχτεί στη μνήμη μου η προσωπικότητα της, η οποία ξεχώριζε μέσα στην ομάδα των Αυστριακών επιστημόνων συνεργατών της, οι οποίοι ήταν άψογοι και αργότερα είχαν σημαντική σταδιοδρομία με Πανεπιστημιακή καριέρα, όπως ο Robert Fleischer, o Franz Glaser, o Stefan karwiese, η Dolly Smetana – Scherrer, η Chritine Rogl και ο Raimund Kastler άψογοι συνεργάτες της Βερόνικας Μητσοπουλου – Leon.
Εκτός από τις ανασκαφές της Ήλιδος έλαβε μέρος στις ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην 'Έφεσο και σης ανασκαφές της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στην Αττική, όπου ασχολείται ακόμη και σήμερα με τη δημοσίευση του υλικού τον ιερού. Το 1964 αναλαμβάνει τη θέση της Διευθύντριας τον Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, όπου στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι τη συνταξιοδότηση της. Το 1972 συμμετέχει στις ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην αρχαία Αιγείρα της Αιγιαλείας. Το 1980 πραγματοποιεί επιφανειακή έρευνα στο οροπέδιο των Λουσών (Σουδενών) και μετά από την εκπόνηση ενός τοπογραφικού σχεδίου αρχίζει τις ανασκαφές στη θέση Παναγιά και στη θέση Φούρνοι. Στη θέση Φούρνοι έφερε στο φως δύο οικίες που χρονολογούνται στους Ελληνιστικούς χρόνους και με οικοδομική φάση στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Η ανασκαφή αποκάλυψε ότι η αρχιτεκτονική των κατοικιών δείχνει ότι παρόλο που ανήκουν σε ποιμένες έχουν και τις σχετικές ανέσεις τους, αφού σε αυτές βρέθηκαν και λουτήρες, Σήμερα οι ανασκαφές έχουν επεκταθεί νοτιότερα όπου και το κέντρο της πόλης και κάθε χρόνο έρχονται σημαντικές αρχαιότητες στο φως.
Από το 1983 έως το 2005 διηύθυνε τις ανασκαφές του ιερού της Αρτέμιδος των Λουσών του Νομού Αχαΐας.
Μετά από αρκετά χρόνια (24 περίπου χρόνια) μια ευτυχής συγκυρία μας έφερε πάλι κοντά και συγκεκριμένα το έτος 1994, όταν ο τότε Προϊστάμενος της ΣΤ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρτιοτήτων και νυν επίτιμος Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων κ. Λάζαρος Κολώνας μου ανέθεσε την αρμοδιότητα αρχαιολογικής επιστασίας της Επαρχίας Καλαβρύτων και την εποπτεία των ανασκαφών στους Λουσούς που διεξάγονταν ήδη από το 1983 από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και υπό τη διεύθυνση της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon.
Η Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon είναι άνθρωπος οργανωτικός και ανοικτός σε κάθε νεωτερισμό. Είναι ο άνθρωπος που μετά από 90 χρόνια περίπου συνέχισε το έργο των Adolfo Wilhelm και W. Reichel στο ιερό της Αρτέμιδος των Λουσών, οι οποίοι το 1899 με άδεια της Ελληνικής Κυβέρνησης πραγματοποίησαν ανασκαφές στη θέση Παναγία, όπου ο Καλαβρυτινός φιλόλογος Γεώργιος Παπανδρέου είχε εντοπίσει τα ερείπια του ιερού της πόλης. Εκτός από τον επίσημο ναό της θεάς αποκάλυψαν το Βουλευτήριο, το Πρόπυλο, τη Κρήνη και ένα μικρό ιερό των Προϊστορικών χρόνων. Η Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon εργάσθηκε άοκνα και μεθοδικά για την δημοσίευση των ευρημάτων της ανασκαφής των Λουσών.
(…) Από την πρώτη στιγμή που άρχισαν οι ανασκαφικές έρευνες στους Λουσούς, υπό την διεύθυνση της, η συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία υπήρξε άριστη σε όλα τα επίπεδα. Και εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι η εποπτεία του ανασκαφικού έργου που πραγματοποιεί μία ξένη αρχαιολογική Σχολή, ή Ινστιτούτο από την πλευρά της εκάστοτε αρχαιολογικής Υπηρεσίας δεν είναι απλά μία τοπική διαδικασία, αλλά πρόκειται για ουσιαστική δουλειά και από τις δύο πλευρές και εν κατακλείδι η εποπτεία μετατρέπεται σε συνεργασία.
Όλοι οι διατελέσαντες Προϊστάμενοι κ. Λάζαρος Κολώνας, κ. Μ. Πετρόπουλος και κ. Ζωή Ασλαματζίδου, καθώς και οι αρχαιολόγοι Μ. Πετρόπουλος, επιμελητής Αρχαιοτήτων στη δεκαετία τον '80, μετέπειτα Προϊστάμενος της Εφορείας και τώρα Προϊστάμενος της ΛΘ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Αρκαδίας, η Μαρία Πετριτάκη και η ομιλούσα αναπτύξαμε μία ιδιαίτερη σχέση με την κ. Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon, καθώς και με την ομάδα της που αποτελείται από τους κ. Georg Ladstätter και Christa Schauer και από κοινού αντιμετωπίζουμε όλα τα προβλήματα μιας τέτοιας συνεργασίας πάντοτε προς όφελος των ερευνών και των ίδιων των μνημείων.
Επί μακράν σειρά ετών σφυρηλατήθηκε η αμοιβαία εκτίμηση, η ανταλλαγή των απόψεων για διάφορα προβλήματα και το άριστο κλίμα συνεχίζεται και σήμερα με τον νέο διευθυντή του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου κ. Georg Ladstätter.
Με την ανασκαφή των Λουσών αναδείχτηκαν τα μνημεία ενός σημαντικού αρχαιολογικού χώρου και το σημαντικότερο με τις μέχρι σήμερα επιστημονικές δημοσιεύσεις της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου - Leon, της οποίας το επιστημονικό της έργο είναι πολυσήμαντο και το ενδιαφέρον της επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην κοροπλαστική, στα μικροαντικείμενα και στην κεραμική, του Georg Ladstätter, της Christa Schauer, της Μ. Jost, του Μ. Πετρόπουλου, της Μάντως Οικονομίδου, τον Franz Glazer, της Christine Rogl και του αναπληρωτή καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Γ. Α. Πίκουλα, του τελευταίου η μελέτη αφορά στο οδικό δίκτυο, οι Λουσοί έχουν αναχθεί στη θέση ενός εκ των σημαντικότερων ιερών της αρχαιότητος σε πανελλαδική κλίμακα.
Εξάλλου, στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας και ίσως με αφορμή τα ευρήματα που έρχονταν στο φως, γεννήθηκε η ιδέα στον κ. Λάζαρο Κολώνα για την δημιουργία μιας αρχαιολογικής Συλλογής Λουσών, στην οποία θα εκτεθούν τα ευρήματα των ανασκαφών. Τόσον ο ίδιος ο κ. Λάζαρος Κολώνας όσον και ο επόμενος Προϊστάμενος κ. Μιχάλης Πετρόπουλος κατέβαλαν προσπάθειες για την υλοποίηση του έργου αυτού. Η νυν Προϊσταμένη της ΣΤ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων κ. Ζωή Ασλαματζίδου συνέβαλε στο να περατωθούν οι εργασίες της Συλλογής. Όμως αυτό το έργο δεν θα υλοποιείτο, εάν δεν υπήρχε η οικονομική στήριξη και ηθική συμπαράσταση του Δήμου Καλαβρύτων και προσωπικά του Δημάρχου κ. Θανάση Παπαδόπουλοι.
Όπως αντιλαμβανόμαστε, οι ανασκαφές ωφέλησαν στην ανάδειξη του τόπου και στην δημιουργία της Συλλογής, που εν πολλοίς οφείλονται στο ανασκαφικό έργο της κ. Βερόνικας Μητσοπούλου – Leon.
Τελειώνοντας, όλοι και εγώ προσωπικά της ευχόμαστε να έχει υγεία και να συνεχίσει το επιστημονικό της έργο και από τη θέση αυτή.
Τέλος, ο Δήμαρχος Καλαβρύτων κ. Αθανάσιος Παπαδόπουλος, (πριν απονείμει την τιμητική πλακέτα) έπλεξε το εγκώμιο της τιμωμένης με τα παρακάτω λόγια: « Ως Δήμαρχος των Καλαβρύτων είχα την ευκαιρία στις αρχές του 1999 να γνωρίσω προσωπικά την εξαιρετική επιστήμονα και άνθρωπο Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon. Την ακαταπόνητη αρχαιολόγο που με αυταπάρνηση και επιμονή διέθεσε για πάνω από είκοσι χρόνια τις επιστημονικές τις γνώσεις στο ανασκαφικό έργο των Αρχαίων Λουσών.
Χωρίς ίχνος αυτοπροβολής αλλά με διάθεση να υπηρετήσει το επιστημονικό της καθήκον, ταγμένη κυριολεκτικά στο έργο που το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της ανάθεσε, η κ. Μητσοπούλου Leon με τη φωτεινή προσωπικότητά της, την πολύπλευρη επιστημονική κατάρτιση και εμπειρία, την ήσυχη δύναμή της, την ευγένεια και το ήθος της, την αγωνιστικότητα και την διάθεση συνεργασίας, έφερε στο φως, κομμάτι - κομμάτι την ιστορία του Τόπου μας και μας επέτρεψε να τη γνωρίσουμε.
Ο αγώνας της ήταν διαρκής και δεν περιορίστηκε μόνο στην ανασκαφική έρευνα. Στις προσπάθειές της οφείλεται η ανάδειξη και προστασία του Αρχαιολογικού χώρου των Λουσών. Παραδειγματικός υπήρξε ο αγώνας της να παραμείνουν τα ευρήματα στον τόπο των Λουσών, όπου βρέθηκαν, με τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης.
Δεν ανάσκαψε μόνο το παρελθόν αυτού του τόπου αλλά αγάπησε το παρόν και στήριξε το μέλλον του. Δέθηκε στενά με τους Λουσούς και τους ανθρώπους τους, τους οποίους είχε συνεργάτες για πολλά χρόνια στο δύσκολο έργο της. Οι συμπατριώτες μας εδώ την αισθάνονται σαν δικό τους άνθρωπο. Γνωρίζοντάς την θα ανακαλύψει κανείς ότι μπορεί να μην γεννήθηκε εδώ αλλά αισθάνεται Καλαβρυτινιά και Λουσιώτισσα.
Κυρία Βερόνικα Μητσοπούλου - Leon.
■ Για το πολύτιμο επιστημονικό σας έργο στην ανασκαφή των Αρχαίων Λουσών και τη συμβολή σας στην ανάδειξη της ιστορίας του Τόπου μας και την διαφύλαξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
■ Τις συνεχείς και άοκνες προσπάθειές σας για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου και τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης ευρημάτων της αρχαιολογικής συλλογής,
■ Την αυταπάρνηση και τη διάθεση των δυνάμεων σας στον τόπο μας τους Λουσούς
Ο Δήμος Καλαβρύτων και η Δημοτική Πολιτιστική του Επιχείρηση αποδίδουν σήμερα ιδιαίτερη τιμή στο πρόσωπο σας.
Σας ευχαριστούμε για την εξαιρετική και πολύτιμη προσφορά σας στον τόπο μας.
Οι κόποι σας και οι προσπάθειες σας άλλαξαν τις προϋποθέσεις για το μέλλον αυτού του τόπου.
Είμαστε βέβαιοι ότι σύντομα θα δοθεί η δυνατότητα στο κοινό να δει στην έκθεση που θα δημιουργηθεί τι έκρυβε στα σωθικά του αυτός ο τόπος και με τη δική σας αρχαιολογική σκαπάνη φέρατε στο φως.
Εκ μέρους της Δημοτικής Αρχής σας απονέμω:
Τιμητική πλακέτα
Το γλυπτό της Καλαβρυτινής Μάνας.
Το πρωτότυπο γλυπτό έργο βρίσκεται στον Τόπο Θυσίας των Καλαβρυτινών και έχει φιλοτεχνηθεί από τη γλύπτρια Άννα Βαφία.
Το αντίγραφο αυτό έχει φιλοτεχνηθεί από τον γλύπτη Χρήστο Λεοντή».
Θα ήθελα να σας ομολογήσω κάτι. Φέτος κλείνουμε 25 χρόνια από την έναρξη της ανασκαφής. Λέγαμε αρχικά με τον κ. Ladstatter να οργανώναμε μια γιορτή. Άλλαξα όμως γνώμη. Δεν ήθελα να γιορτάσουμε χωρίς να έχει γίνει πραγματικότητα η μικρή συλλογή στο κοινοτικό κατάστημα των Κάτω Λουσών, όνειρο πολλών χρόνων. Να όμως που τώρα ξανά το κτίριο παίρνει την τελική του μορφή. Και μου προσφέρετε εσείς μία γιορτή!
Η ανασκαφή των Λουσών βέβαια δεν είναι μόνο έργο ενός ατόμου, δικό μου έργο. Αυτό θα ήταν αδύνατο. Ότι έγινε μέχρι τώρα είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας μίας μικρής ομάδας συναδέλφων, αναφέρω μόνο τον συνάδελφο κ. Franz Glaser με τον οποίο ξεκινήσαμε τις εργασίες, τον για πολλά χρόνια συνεργάτη και στη συνέχεια διάδοχο μου τον κ. Georg Ladstatter και την κυρία Crista Shauer.
Σταθερή ήταν πάντα η στήριξη που λάβαμε από τις αρμόδιες αρχές ης Αυστρίας, από τους εκάστοτε διευθυντές του κεντρικού μας ινστιτούτου στη Βιέννη όπως και του υπουργείου πολιτισμού της Αυστρίας.
Σημαντική υπήρξε επίσης η εξαιρετική συνεργασία με τις ελληνικές αρχές, με τη διεύθυνση ξένων σχολών του ΥΠΠΟ και προ παντός με την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων στη Πάτρα.
Πιστεύω ότι η συνεργασία μας βασιζόταν πάντα σε αμοιβαία εμπιστοσύνη και σε ειλικρινή διάλογο με σκοπό την πρόοδο του επιστημονικού έργου.
Πρέπει να τονίζω, ότι δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση για τους πολυάσχολους αρχαιολόγους μίας εφορείας, να παρακολουθούν τις εργασίες που διεξάγει μια ξένη αποστολή, ψηλά στα βουνά, Και μακριά από το Κέντρο. Αισθάνθηκα ανέκαθεν την ευθύνη και προσπαθήσαμε όλοι να εκπληρώσουμε σωστά τις υποχρεώσεις μας.
Πρώτος προϊστάμενος ήταν ο κ. Λάζαρος Κολόνας. Τον ακολούθησε ο κ. Μιχάλης Πετρόπουλος, τώρα τη σκυτάλη πήρε η κ. Ζωή Ασλαματζίδου. Ειδικοί υπεύθυνοι για το χώρο των Λουσών ήταν ο κύριος Μιχάλης Πετρόπουλος, στη συνέχεια η κα Μαρία Πετριτάκη. Κοντά μας τα τελευταία 15 χρόνια βρίσκεται η κ. Γεωργία Αλεξοπούλου, υπεύθυνη για όλη τη περιοχή των Καλαβρύτων. Ακούσατε ήδη ότι η γνωριμία μας έχει ρίζες σε άλλο χώρο και χρόνο. Την ξαναβρήκα, έμπειρη αρχαιολόγο πια, στους Λουσούς. Μας συνδέουν τα κοινά ενδιαφέροντα ης έρευνας.
Αρκετά χρόνια πριν ξεκινήσουμε τις ανασκαφές, προηγήθηκαν μακρόχρονες προετοιμασίες. Ήμουν σίγουρη ότι ο χώρος των Λουσών άξιζε την προσπάθεια, ότι έπρεπε να συνεχίσουμε το έργο που στο τέλος του 19ου αι. είχαν ξεκινήσει δύο σπουδαίοι αυστριακοί αρχαιολόγοι, οι Adolf Vilhelm και Wolfgang Reichel. Έπρεπε όμως να καταρτιστεί το πρόγραμμα, να εξασφαλιστούν οι αναγκαίοι πόροι να συσταθεί η ομάδα συνεργατών, και να οργανωθούν πρώτες επαφές με ανθρώπους που γνώρισαν την περιοχή, η οποία για μας ήταν άγνωστη.
Ήμασταν τυχεροί. Βρέθηκαν άνθρωποι που μας στήριξαν από τα πρώτα βήματα, μέλη του Συλλόγου Πανσουδενιωτών στην Αθήνα. Αναφέρω σήμερα μόνο τους αείμνηστους Θόδωρο Μπουχέλλο και Γιώργο Καδδά. Τη σκυτάλη πήρε η κ. Αθηνά Πετροπούλου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Λουσών «Ο Χελμός».
Στην αρχική φάση απευθύνθηκα στον τότε διευθυντή του ινστιτούτου ης Βιέννης, που ήταν και έμπειρος ανασκαφέας. Ήλθε από τη Βιέννη, και ένα παγωμένο πρωί Μαρτίου διέσχισε με μεγάλα βήματα τη περιοχή από το ιερό της Άρτεμης μέχρι το σημείο που διεξάγονται οι σημερινές ανασκαφές. Συμφώνησε μαζί μου για τη σημασία του έργου και τον επόμενο χρόνο η ανασκαφή των Λουσών είχε μπει στο πρόγραμμα των ανασκαφών του Ινστιτούτου και στον κρατικό προϋπολογισμό, τα χρήματα ήταν εξασφαλισμένα.
Τι περιμέναμε; Στην πρώτη φάση σκοπεύαμε να διεκπεραιώσουμε το έργο των παλαιών αυστριακών στο ναό της Αρτέμιδος και να εξερευνήσουμε τις οικίες, που εκείνοι δεν πρόλαβαν να σκάψουν. Τα άλλα, σχεδόν ανέλπιστα, ήλθαν μετά.
Πάντα ο κόσμος ρωτάει, αν βρήκαμε κάτι σπουδαίο, εννοώντας βέβαια κάτι σαν τους μακεδονικούς τάφους η κάποιο άγαλμα. Και στην απάντησή μου, ότι βρήκαμε θεμέλια κτιρίων εξοπλισμό οικιών, αφιερώματα στη θεά Άρτεμη, διαισθανόμουν κάποια απογοήτευση εκ μέρους τους. Και εγώ να επιμένω: τα ευρήματα είναι πολύ σημαντικά, είναι σπουδαίες μαρτυρίες του πολιτισμού των προγόνων σας. Μας φωτίζουν για τον τρόπο της καθημερινής τους ζωής, για τις θρησκευτικές τους συνήθειες. Και ας μην σώζονται πια ολόκληρα τα κτίρια, τα υπάρχοντα θεμέλια, μας επιτρέπουν να τα κατανοήσουμε και να τα αναπαραστήσουμε στο χαρτί.
Τι μας δείχνουν σήμερα οι ανασκαφές;
Στα ανατολικά, και έξω από το χώρο της πόλης, το μεγάλο ιερό της Αρτέμιδος προσέλκυε τους πιστούς ήδη από το τέλος του 8ου αι. π. Χ. μέχρι περίπου τον 1ο αι. μ. Χ..Στη περιοχή Φούρνοι ερευνήσαμε δύο μεγάλες οικίες της πόλης, στις οποίες η ζωή ξεκίνησε περίπου τον 3ο αι. π. Χ. Οι κάτοικοι ήταν αγρότες, κτηνοτρόφοι, και τους άρεσε το κυνήγι. Ασχολούνταν με την επεξεργασία των προϊόντων, που προσκόμιζαν. Για τη παραγωγή του κρασιού υπήρχαν πατητήρια, ο μούστος ωρίμαζε σε πίθους. Όπως μαρτυράει ο μεγάλος αριθμός αγνίθων από αργαλειούς, κατασκεύαζαν ζεστά ρούχα, κουβέρτες, χαλιά, για να αντιμετωπίζουν τους κρύους χειμώνες. Και τα καθημερινά πιάτα, τα κουζινικά τους σκεύη, έχουν σημασία, μας δίνουν πληροφορίες για τις διατροφικές τους συνήθειες. Μαγειρεύανε τα φαγητά, δεν τα ψήνανε σε σχάρες.
Ανάλογα με μία μελέτη των οστών των ζώων, στο οροπέδιο κυριαρχούσαν αιγοπρόβατα, βόδια, άλογα, αγριογούρουνα, ζαρκάδια και άλλα. Ο καθηγητής που μελέτησε τα οστά διαπίστωσε, ενθουσιασμένος, ότι τα σημερινά κριάρια έχουν τα ίδια στριφτά κέρατα όπως αυτά που βρέθηκαν στην ανασκαφή. Ταυτόχρονα διέθεταν αρκετές ανέσεις στη καθημερινή τους ζωή. Κάθε οικία ήταν εξοπλισμένη με ένα λουτρό με κομψή μπανιέρα και με μία ιδιαίτερα διακοσμημένη πήλινη εστία, ένα είδος μαγκάλι.
Τα τελευταία χρόνια έρχεται στο φως και το κέντρο ης πόλης. ‘Ένας μεγάλος ναός δέσποζε στο μικρό λόφο, μπροστά του βρίσκεται ένα μικρό ηρώο, και δίπλα στο σημερινό δρόμο, προς Σιγούνι, φαίνεται μια στοά σπουδαία κτίσματα, ελληνιστικής εποχής, με παλαιότερα ίχνη που μας οδηγούν πίσω μέχρι τη γεωμετρική και την αρχαϊκή εποχή.
Μελετώντας το παρελθόν του τόπου, του δικού σας τόπου, δεθήκαμε βέβαια και με το παρόν. Δεθήκαμε με τα σημερινά χωριά, τα Καλάβρυτα και με τους κατοίκους. Κάναμε φίλους. Κατ' αρχήν, δεν Θα ήταν δυνατό να εργαστούμε, χωρίς τη στήριξη του κόσμου. Οι συνθήκες εργασίας στους χώρους ης ανασκαφής ήταν ιδιαίτερα σκληρές, γιατί για τις καθημερινές μας εργασίες διαθέταμε μόνο ένα αντίσκηνο, από το Β’ παγκόσμιο πόλεμο, το οποίο στηνόταν όπου γίνονταν οι εργασίες. Έτσι ήμασταν αρκετά εκτεθειμένοι στα ακραία καιρικά φαινόμενα. Το παλαιό αντίσκηνο άρχισε σιγά-σιγά να δείχνει τα χρόνια του, από κάτω έμπαινε ο κρύος αέρας, από πάνω η βροχή. Κάθε πρωί, ερχόμενοι από τα Καλάβρυτα, κοιτάγαμε με αγωνία, μήπως μας το είχε πάρει ο αέρας.
Χρειαζόμασταν όμως και μια σταθερή υποδομή για την ασφαλή στέγαση των ευρημάτων, για τη καταγραφή, τη σχεδίαση και τη συντήρηση τους.
Τι θα κάναμε τα πρώτα χρόνια χωρίς τη βοήθεια της οικογένειας Παναγιώτη Πετρόπουλου. Μια χρονιά δουλεύαμε στη κουζίνα του διαμερίσματος του κ. Παναγιώτη, μια άλλη χρονιά στο διαμέρισμα του κυρίου Αντώνη, μετά ση ταβέρνα του Πέτρου και του αξέχαστου Πάνου, μετά στο ξενοδοχείο τους.
Τα τελευταία χρόνια μας στεγάζει το κοινοτικό κατάστημα στους Κάτω Λουσούς. Πολύτιμη και σταθερή ήταν η στήριξη και ενθάρρυνση που μας πρόσφεραν οι εκάστοτε πρόεδροι, ο Νίκος Ροϊδούλιας, ο Βασίλης Σιέβας.
Από το 1980, όταν πρωτοήλθαμε, ζούμε τις μεγάλες αλλαγές στη περιοχή. Τότε, τα Καλάβρυτα ήταν μια παραδοσιακή πόλη, που προσέλκυσε προσκυνητές. Πρώτη φορά παρατηρήσαμε μία σημαντική αλλαγή στη πόλη, όταν ανεβαίνοντας το δρόμο προς το οροπέδιο και κοιτώντας προς τα κάτω, είδαμε έτι οι σκεπές των σπιτιών ήταν καινούριες, με κόκκινες κεραμίδες. Το χιονοδρομικό κέντρο είχε φέρει τα πρώτα αποτελέσματα Στην οργάνωση της καθημερινής μας ζωής ακολουθήσαμε τα νέα ρεύματα, επισκεφτήκαμε τα εκάστοτε κυρίαρχα κέντρα της πόλης.
Τα πρώτα χρόνια, το κέντρο για φαγητό βρισκόταν στη πλατεία του ΚΤΕΛ, πρωινός καφές στις έξι το πρωί στο μικρό καφενείο. Τότε θέλαμε μία ώρα δρόμο ως την ανασκαφή, με το πετρελαιοκίνητο Landrover και βραδινό στου Βαρβιτσιώτη. Στη συνέχεια ανακαλύψαμε τον «Έλατο» και χαρήκαμε τα εξαιρετικά μαγειρευμένα φαγητά. Μια άλλη χρονιά, το βάρος του ενδιαφέροντος είχε μεταφερθεί στο κάτω μέρος του κεντρικού δρόμου. Τα Σαββατοκύριακα, πρωινό με τυρόπιτες στο Γρι-Γρι. Τα βράδια ούζο και μεζέ στην «Άλλη Γεύση» του Θοδωρή. Τα τελευταία χρόνια πια το στέκι μας είναι η Στάνη. Τα ψώνια κάναμε αρχικά στα παραδοσιακά παντοπωλεία. Σήμερα υπάρχουν πια ελάχιστα, τα αντικατέστησαν τα Super Markets. Με τη διαμόρφωση του κεντρικού δρόμου μας περιμένουν τώρα χαριτωμένα καταστήματα προσφέροντας παραδοσιακά προϊόντα. Παράλληλα και τα καφενεία έγιναν καφετέριες.
Η βραδινή βόλτα πάντα μας οδηγούσε στο βιβλιοπωλεία του Φίλιππου Σαρδελιάνου. Εφημερίδες και βιβλία μας εξασφάλισαν πνευματική τροφή και την επαφή με τα μεγάλα και μικρά γεγονότα.
Στους Κάτω Λουσούς, όπου μερικοί από μας περνάμε μεγάλο μέρος της ημέρας, ζούμε και στο ρυθμό των κατοίκων. Γίνεται κουβέντα με τους γειτόνους, για τα καθημερινά προβλήματα για την εξέλιξη του τόπου. Σημαντικό το διάλειμμα στα καφενεία της πλατείας, παλαιότερα στο αείμνηστου Θανάση Καούρη, τώρα στο Λάκη Κοτσορώνη, στη Γιώτα.
Στη διάρκεια των χρόνων, εκτός από τη παρέα που μας ήλθε από τα Μαζεϊκα, πολλά αγόρια, κορίτσια, γυναίκες και άνδρες ήρθαν από το οροπέδιο, από το Σιγούνι, τη Λεύκη, προπαντός από τους Πάνω και Κάτω Λουσούς. Εργάστηκαν στις ανασκαφές, αποκαλύπτοντας τα υπόλοιπα της πόλης και του ιερού των αρχαίων Λουσών.
Δεν φτάνει να φέρεις αρχαία υπόλοιπα στο φως και να τα αφήσεις στη μοίρα τους. Δεν φτάνει να τα μελετήσεις, να τα παρουσιάσεις σε συνέδρια και σε συγγράμματα. Πρέπει να φροντίσεις τον χώρο και να τακτοποιήσεις τα αντικείμενα, να τα εξασφαλίσεις και να τα κάνεις προσιτά στο κοινό.
Ανέφερα ήδη ότι από την αρχή προβλέψαμε τη δημιουργία ενός εκθεσιακού χώρου στη περιοχή, με το σκεπτικό ότι τα κινητά ευρήματα πρέπει να μείνουν κοντά στην ανασκαφή και να συμπληρώσουν την εικόνα. Οι εκάστοτε προϊστάμενοι και συνάδελφοι της εφορείας στήριξαν το σχέδιο έμπρακτα από την αρχή. Αφιέρωσαν πολλές ώρες για μελέτη και πραγματοποίηση. Με τη δυναμική βοήθεια του δήμαρχου κ. Θανάση Παπαδόπουλου, των αντιδημάρχων, κ. Καούρη και Σοκορέλη, το έργο τώρα γίνεται πραγματικότητα.
Μένει η τελική διαμόρφωση των τριών κέντρων της ανασκαφής, που θα είναι αποτέλεσμα κοινής μελέτης της αρμόδιας εφορίας και του ινστιτούτου. Προς το παρόν, η ανασκαφή στο Ιερό της Αρτέμιδος έχει τελειώσει. Τα θεμέλια του ναού φαίνονται καθαρά από το δρόμο. Αντίθετα, τα θεμέλια των οικιών έχουν σκεπαστεί με χώμα, μόνο το πάνω μέρος τους είναι ορατό. Είναι κτισμένα με ξηρολιθιά και δεν πρέπει να μένουν εκτεθειμένα. Στα δύο σημεία, πινακίδες πληροφορούν τον επισκέπτη. Η ανασκαφή στο κέντρο ης πόλης συνεχίζεται ακόμα.
Σκοπός είναι να δημιουργηθεί μια μέρα ένας αρχαιολογικός περίπατος συνδέοντας τους χώρους με δρόμο και εντάσσοντας τους αρμονικά στο απαράμιλλης ομορφιάς τοπίο του οροπεδίου. Μαζί και η ευχή, ίσως λίγο ρομαντική, να παραμείνει αυτό το τοπίο όσο γίνεται αναλλοίωτο, με τη μοναδική του πανίδα και χλωρίδα. Να κρατάει τους κατοίκους του κοντά και να προσελκύει τον επισκέπτη που αναζητεί την ομορφιά και την ποιότητα.
Ένας τόπος που συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Οι Αρχαίοι Λουσοί
Οι πρώτες ανασκαφές διενεργήθηκαν από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών το1898 και 1899 από τους: w. Reichel και Α. Wilhelm οι οποίοι ανάσκαψαν στο λόφο το ιερό. Η ανασκαφή αποκάλυψε τα θεμέλια του ναού και των κυριοτέρων οικοδομημάτων του ιερού, αλλά περιορίστηκε σ’ αυτό και δεν επεκτάθηκε στην πόλη των Λουσών, η οποία βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο. Το 1981 το Αρχαιολογικό Αυστριακό Ινστιτούτο υπό την εποπτεία της Διευθύντριας κας Μητσοπούλου- Leon ξανάρχισε την ανασκαφική έρευνα στο ιερό της Αρτέμιδος και συγκεκριμένα στο ναό, ενώ από το 2000 συνεχίστηκε υπό τη Διεύθυνση του Georg Ladstatter με σημαντικά αποτελέσματα για την πόλη και το ιερό της.
Το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών ιδρύθηκε το 1898 και αποτελεί παράρτημα του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Βιέννης. Σκοπός του Ινστιτούτου είναι η ερευνητική και ανασκαφική δραστηριότητα στον ελληνικό χώρο, η επαγγελματική και διοικητική υποστήριξη των αυστριακών επιστημόνων και φοιτητών που βρίσκονται στην Ελλάδα για ερευνητικούς σκοπούς. Το Ινστιτούτο εκτός των ανασκαφών που πραγματοποίησε στο ιερό της Αρτέμιδος στους Λουσούς, υπήρξε και το πρώτο που πραγματοποίησε ανασκαφές στην αρχαία πόλη της Ήλιδας. Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιεί έρευνες στην αρχαία Αιγείρα, στην Κολώνα της Αίγινας και στους Αρχαίους Λουσούς.
Η Καθηγήτρια Βερόνικα Μητσοπούλου-Leon
Στην Αθήνα αρχίζει προκαταρκτικές εργασίες με σκοπό την επαναλειτουργία του αυστριακού αρχαιολογικού ινστιτούτου, το οποίο επαναλειτουργεί το 1964 και αναλαμβάνει τη θέση της διευθύνουσας, όπου παραμένει ως την συνταξιοδότησή της.
Στο ιερό της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα Αττικής και στην Έφεσο ασχολείται με τη καταγραφή και μελέτη ευρημάτων (πήλινα ειδώλια, κεραμική).
Για είκοσι (20) χρόνια (1960-1981) εκπροσωπεί την αυστριακή πλευρά στην αρχαία Ήλιδα, στην ανασκαφή της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας σε συνεργασία με το αυστριακό ινστιτούτο. Το 1972 λαμβάνει μέρος στην ανασκαφή στην αρχαία Αιγείρα.
Το 1980 αρχίζει τις εργασίες στους Λουσούς στο οροπέδιο των Σουδενών. Μετά από επιφανειακή μελέτη με κατάρτιση ενός τοπογραφικού σχεδίου, έγιναν οι ανασκαφές στο ιερό της Αρτέμιδος και στις οικίες στην τοποθεσία Φούρνοι. Οι ανασκαφές επεκτάθηκαν στη συνέχεια προς Νότο, όπου και το κέντρο της πόλης με σημαντικά κτίρια.
Έχει διδάξει στα πανεπιστήμια της Βιέννης και του Innsbruck. Έλαβε μέρος σε πολλά συνέδρια και οργάνωσε επιστημονικές συναντήσεις στο αυστριακό αρχαιολογικό ινστιτούτο Αθηνών.
Έχει γράψει πάνω από 100 εκθέσεις και επιστημονικά άρθρα. Έχει δημοσιεύσει ή έτοιμες για δημοσίευση, διάφορες μονογραφίες με θέμα τα μικροαντικείμενα, κεραμική και αφιερώματα, από την Έφεσο, τη Βραυρώνα και τους Λουσούς.
Έχει εκδώσει μικρό τόμο για την ιστορία του αυστριακού αρχαιολογικού ινστιτούτου Αθηνών με την ευκαιρία των 100 χρόνων του, όπως και τα πρακτικά του συνεδρίου που οργάνωσε με την ίδια ευκαιρία.
Ήταν παντρεμένη με τον διπλωμάτη Στάθη Μητσόπουλο, ο οποίος απεβίωσε το 1998. Έχει δύο παιδιά, τον Μιχάλη, οικονομολόγο, και την Χριστίνα, αρχαιολόγο.
Είναι επίτιμη σύμβουλος της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και αντεπιστέλλον μέλος του γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου. Είναι επίτιμη δημότης των Κ. Λουσών. Τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Αυστρίας με το σταυρό Α΄ τάξης για την επιστήμη και την έρευνα.
Περ. Επικοινωνειν, τ.22,2009
Δεν υπάρχουν σχόλια
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.