«Τ’ αϊ-Γιάννη του Κλήδονα» και «τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά»

το εκκλησάκι του Αη Γιάννη στην Ντούνισα Του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου  Το «γενέθλιον του Προδρόμου» στις 24 Ιουνίου σύμφ...

το εκκλησάκι του Αη Γιάννη στην Ντούνισα

Του Νίκου Χρ. Παπακωνσταντόπουλου 

Το «γενέθλιον του Προδρόμου» στις 24 Ιουνίου σύμφωνα με το επίσημο εορτολόγιο, «τ’ αϊ-Γιάννη του Κλήδονα» και «τ’ α’ Γιαννιού του Ριγανά», σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση.

Το «τελετουργικό» των εθίμων του «Κλήδονα» είναι από τα πιο φημισμένα και διαδεδομένα σε όλες τις περιοχές της χώρας μας και αρχίζει από την παραμονή το βράδυ. Μοιάζει με είδος λαϊκής μαντείας, της οποίας οι ρίζες της μας οδηγούν στην αρχαιότητα, η δε πρώτη καταγραφή των συγκεκριμένων εθίμων πιθανολογείται στους βυζαντινούς χρόνους. 

Στη δύση του ηλίου μαζεύονται τα ανύπαντρα κορίτσια του χωριού, του μαχαλά ή της γειτονιάς, ενώ δύο από αυτά φέρνουν σ’ ένα δοχείο – συνήθως σταμνί – νερό από τη βρύση, τηρώντας απόλυτη σιωπή. Είναι το «αμίλητο νερό»1 και κάθε μια ρίχνει μέσα σε αυτό ένα αντικείμενο (συνήθως κουμπί, καρφίτσα, δαχτυλήθρα, αλλά και νόμισμα, δαχτυλίδι, σκουλαρίκι κλπ), μελετώντας το όνομα του παλληκαριού που την ενδιαφέρει. «Ριζικάρια» λέγονται τα αντικείμενα αυτά, αφού από τη συγκεκριμένη διαδικασία θα… μάθουν οι κοπέλες το ριζικό τους! Ύστερα σκεπάζουν με ένα μαντήλι το σταμνί με όλο το «περιεχόμενο», λέγοντας ένα σχετικό με τον Κλήδονα τραγούδι. Το αφήνουν όλη τη νύχτα «κάτω από τ’ αστέρια» και δεν πρέπει να το πειράξει κανείς. 

Το πρωί, με την ανατολή (σε κάποιες περιοχές μετά την εκκλησία), συγκεντρώνονται πάλι όλα τα κορίτσια και «ανοίγουν τον Κλήδονα». Αυτή τη φορά μπορούν να συμμετέχουν και παντρεμένες γυναίκες, συγγενείς και γείτονες και των δύο φύλων, καλεσμένοι για να παίξουν το ρόλο «μαρτύρων». Στο κέντρο της συντροφιάς τα κορίτσια που έφεραν το «αμίλητο νερό», ξεσκεπάζουν το σταμνί και ένα μικρό αγόρι βγάζει ένα-ένα τα «ριζικάρια», ενώ οι κοπέλες απαγγέλουν δίστιχα, μέχρι να βγουν όλα. Τα επαινετικά ή σατιρικά αυτά ποιηματάκια, παρμένα από τα δημοτικά τραγούδια, ή και από «στιχάκια» ημερολογίου, θεωρείται ότι αποτελούν απάντηση στο όνομα που έχει μελετηθεί, όταν το συγκεκριμένο αντικείμενο «έπεφτε» στο σταμνί. Μετά το τέλος όλης αυτής της διαδικασίας στήνεται μεγάλο γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλος ο μαχαλάς, όλο το χωριό ή όλη η γειτονιά. 

Σε ορισμένες περιοχές το τελετουργικό… συνεχίζεται μέχρι το σούρουπο, που κάθε κοπέλα γεμίζει το στόμα της με μια γουλιά αμίλητο νερό και στέκεται μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο, έως ότου ακούσει το πρώτο ανδρικό όνομα. Αυτό πιστεύεται ότι θα είναι και το όνομα του άνδρα της ζωής τους. Αλλού πάλι, περιμένουν τη νύχτα θα δουν στα όνειρα τους το παλληκάρι που θα παντρευτούν.

Άλλο έθιμο είναι το πήδημα της φωτιάς, με πνεύμα συναγωνισμού σε κάθε μαχαλά, σε ποιόν θα ανάψει η μεγαλύτερη. «Τ’ α’-Γιαννιού τα λάμπαδα» τις λέμε στον τόπο μας τις φωτιές αυτές, και είναι τόσο μεγάλες, που στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στο Λειβάρτζι, οι Αϊ-Γιαννίτες νόμισαν ότι ήταν πυρκαγιά στο Μισοχώρι και βαρέσανε την καμπάνα!

Η εκδήλωση γίνεται σε ανοιχτό χώρο ώστε να φαίνεται όσο γίνεται περισσότερο. Στην αρχή, που οι φλόγες είναι μεγάλες, πηδάνε τρεις φορές οι νεότεροι και πιο τολμηροί, προβάλλοντας τη λεβεντιά τους και την παλικαριά τους και αργότερα, που θα «πέσει» η φωτιά, οι μεγαλύτεροι. Ο αριθμός «τρία» είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας.

Για το πήδημα της φωτιάς υπάρχουν διάφορες δοξασίες: Άλλοι λένε πως έτσι… φύγουνε οι ψύλλοι και οι κοριοί! Κάποιοι κάνουν ευχές για καλή υγεία και απαλλαγή από κάθε κακό. Για άλλους το έθιμο προβάλλει τη διάσταση της καθαρτήριας δύναμης της φωτιάς. Ορισμένοι πάλι, κρατούν μια πέτρα και τη στιγμή του πηδήματος την πετούν πίσω, να φύγουν όλα τα κακά. 

Εδώ δεν έλειπαν, φυσικά, και τα… παρατεταγμένα ανδρικά μάτια, κοιτάζοντας διακριτικά αδιάκριτα τη στιγμή που τα κοριτσόπουλα πήδαγαν τη φωτιά, αφού το παντελόνι ήταν αυστηρά ανδρικό ένδυμα! 

«Ριγανάς» επεκράτησε να λέγεται ο αϊ-Γιάννης στις ορεινές περιοχές περισσότερο, επειδή τη ρίγανη που μάζευαν εκείνη την ημέρα τη θεωρούσαν καταλληλότερη για τη συντήρηση των τροφών. Αυτό μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητό, αφού ώριμη πλέον το τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου και με ακέραια την καυστική της δράση σε μεγάλες ποσότητες, αποτρέπει την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Ήταν μια εναλλακτική λύση, αφού το κατ’ εξοχήν μέσο συντήρησης, το αλάτι, ήταν δυσεύρετο εκεί. Στον τόπο μας τη χρησιμοποιούνταν ευρέως και για τη συντήρηση της γιδιάς2 : Ο συνδυασμός ρίγανη και λίγο αλάτι ήταν το ιδανικό συντηρητικό.

Ρίγανη βρασμένη – κατά προτίμηση μαζεμένη την ημέρα εκείνη – πότιζαν και τα ζώα (κυρίως πρόβατα και γίδια), για το «σπόρισμα3».

1 Το «αμίλητο νερό» το συναντάμε και σε άλλα έθιμα και συνήθειες σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας, όπως: 

- Για ποδαρικό την πρωτοχρονιά.

- Στο «τάισμα της βρύσης».

- Στο ξεμάτιασμα.

- Πλένονται μ’ αυτό την πρωτομαγιά.

2 Ασκός από δέρμα γίδας, που χρησίμευε για τη μεταφορά υγρών (π.χ. νερού, μούστου). Τη συντηρούσαν για αρκετά χρόνια με ρίγανη, μετά από κάθε χρήση.

3 Η διάρροια των ζώων.

Νίκος Παπακωνσταντόπουλος

Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος γεννήθηκε στο Λειβάρτζι του Δήμου Καλαβρύτων. Πέραν του λειτουργήματός του (Διπλωματούχος Νοσηλευτής) δραστηριοποιείται και στο λογοτεχνικό χώρο, με εκδόσεις βιβλίων και δημοσιεύσεις άρθρων στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Είναι παντρεμένος με την Ελένη Γάλλιου από το Γοργόμυλο Πρέβεζας και έχουν δύο παιδιά.