Πρόταση για την ίδρυση Μουσείου Ιστορίας Καλαβρύτων

γράφει η Μαρία Βαϊνά Εισαγωγικά Ευτυχώς, το δικαίωμα στο όραμα –λόγω της άυλης φύσης του και μόνο– ακόμη δεν φορολογείται ως …τε...

γράφει η Μαρία Βαϊνά

Εισαγωγικά

Ευτυχώς, το δικαίωμα στο όραμα –λόγω της άυλης φύσης του και μόνο– ακόμη δεν φορολογείται ως …τεκμήριο, ούτε διώκεται ως ασυμβίβαστο με την κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει. Και όμως, αυτό μας ψυχαγωγεί καλύτερα από το να κολυμπούμε σε φωτιζόμενες πισίνες, μας ταξιδεύει πιο μακριά και πιο άνετα και από τα πιο πολυτελή ιδιωτικά αεροσκάφη, και χτίζει πολύτιμα οικοδομήματα επιβεβαιώνοντας την ανθρώπινη παρουσία μας. Σαν από ανάγκη (‘μηχανισμό άμυνας’ τον λένε οι ειδικοί), φυτρώνει στα δύσκολα, μας δίνει φτερά να ξεφύγουμε από το αδιέξοδο, να δούμε καθαρότερα κάποια πράγματα, μας δίνει δύναμη να σχεδιάζουμε το μέλλον! Λέμε λοιπόν: Οραματίζομαι, άρα υπάρχω! Έξοδος διά του πολιτισμού! 

Ως ένα τέτοιο ταξίδι του νου δείτε και το παρακάτω κείμενο, που δημοσιεύτηκε στο τελευταίο Φύλλο της γνώριμης Φωνής των Καλαβρύτων, (810, 2014, σ. 9), στο απόγειο της κρίσης και της λιτότητας, και αναδημοσιεύεται υπό την σκιά της πιο έντονης εισαγόμενης και εγχώριας καταστροφολογίας. 

Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στο εξαίρετο "ΚΑΛΑΒΡΥΤΑ-NEWS" για τη φιλοξενία.
Μαρία Βαϊνά

ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΕΝΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ - ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τα δραματικά γεγονότα του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων και της ευρύτερης περιοχής, που συνέβησαν στην περίοδο της ναζιστικής Κατοχής, έχουν σφραγίσει ανεξίτηλα τον τόπο ως τόπο πένθους, ρίχνοντας κατά κάποιο τρόπο τη βαριά σκιά τους πάνω στις άλλες ιστορικές περιόδους. Σε αυτό συνέβαλε και η απουσία ενός Μουσείου Ιστορίας που, ως δραστική πολιτισμική παρέμβαση, θα επέτρεπε μια οργανωμένη παρουσίαση της πορείας του τόπου διαχρονικά, και θα βοηθούσε τους κατοίκους και τους πολυάριθμους επισκέπτες του να αποκτήσουν μια πληρέστερη εικόνα της ‘Αρκαδικής Αζανίας’. Γιατί αυτή είναι η φυσική ενότητα της περιοχής, η Αρκαδική Αζανία, ως τέτοια αναδείχτηκε στο χρόνο από την εποχή του μύθου, και δεν τεμαχίζεται από τους μεταβλητούς διοικητικούς διαχωρισμούς χωρίς να χάσει τη φυσιγνωμία της. Η αρχή της ανάγεται στους μυθικούς χρόνους, στον Αρκάδα, βασιλιά των Αρκάδων, από τον οποίο γεννήθηκε ο Αζάν, που απέκτησε τον Κλείτορα. Οι τέσσερις Αρκαδικοί λαοί (Κυναιθείς, Ψωφίδιοι, Κλειτόριοι, Θελπούσιοι) που κατοικούσαν στην Αζανική Αρκαδία, άφησαν πλούσια τα ίχνη τους. ‘Αζανιάς’ είναι το έργο που συνέγραψε το 1886 ο Γυμνασιάρχης και διακεκριμένος Καλαβρυτινός ιστορικός, δφ. Γεώργιος Παπανδρέου (1850-1940), στηριγμένος σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων και νεότερων, ελλήνων και ξένων, αλλά και μετά από επιτόπια προσωπική έρευνα.

Τα διάσπαρτα στο χώρο και στο χρόνο ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία και μνημεία που έχουν διασωθεί (ακόμη και αυτά που έχουν καταγραφεί), είναι ανάγκη να πάρουν τη θέση που ανήκει στο καθένα, με αποτύπωση του ίχνους τους σε ένα πρότυπα οργανωμένο μουσειακό σύνολο, σε ένα Μουσείο Ιστορίας της ευρύτερης περιφέρειας Καλαβρύτων, με την αξιοποίηση των παραδοσιακών αλλά και των πλέον σύγχρονων (και ηλεκτρονικών) μέσων παρουσίασης. Ιδανικό μάλιστα θα ήταν να δημιουργηθεί ένα Ιστορικό Πάρκο, λογικών διαστάσεων, που θα επιτρέπει την κατά σειράν επίσκεψη σε διαδοχικά οικήματα, με αρχιτεκτονικό ρυθμό εμπνευσμένο από την εποχή που το καθένα καλείται να οριοθετήσει, για μια εντυπωσιακή μετάβαση από τη μια ιστορική περίοδο στην επόμενη. Η μετάβαση αυτή θα μπορούσε βέβαια να επιτευχθεί λιγότερο εντυπωσιακά, αλλά πολύ πιο οικονομικά, μέσα από την παραδοσιακή δομή ενός Ιστορικού Μουσείου.

Σε κάθε οίκημα (ή αίθουσα) θα γίνεται αναφορά στα αντίστοιχα διάσπαρτα μνημεία και στους επισκέψιμους τόπους, και θα επιτυγχάνεται η προβολή τους με τη χρήση διαφόρων μέσων της σύγχρονης τεχνολογίας. Χάρτες, διαγράμματα, πίνακες, αναπαραστάσεις θα διευκολύνουν την κατανόηση.

Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι, εάν μνημεία από τα Καλάβρυτα (ενδεχομένως λόγω του διάσπαρτου χαρακτήρα των επισκέψιμων στοιχείων) δεν έχουν συμπεριληφθεί στο πιλοτικό πρόγραμμα περιήγησης της Google για τα 33 πρώτα Μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους που έχουν ήδη ενταχθεί στο Εθνικό πιλοτικό σχέδιο αναβάθμισης (π.χ. της Πάτμου), χρειάζονται συντονισμένες προσπάθειες, ώστε αυτό να επιτευχθεί με τεχνολογικές λύσεις, επί τη βάσει αρχικά ενός πρωτότυπου Εικονικού Μουσείου Ιστορίας της ευρύτερης περιφέρειας των Καλαβρύτων, με άμεσες εξακτινωμένες υπηρεσίες προσπέλασης και ξενάγησης.

Η ανάγκη για άμεση θεματική ενοποίηση και προβολή των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων ανά ιστορική περίοδο σε εικονικό επίπεδο είναι επιτακτική, ώστε να ανασυγκροτηθούν στοιχειωδώς οι εποχές και οι κοινωνίες που έζησαν σε αυτές, πέρα από την ξενάγηση στους καθιερωμένους στεγασμένους κλασικούς προορισμούς της περιοχής (Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, Αγία Λαύρα, Μέγα Σπήλαιο).

Οι στόχοι αυτοί είναι σύγχρονοι και προσελκύουν τους νέους (π.χ. ηλεκτρονική ξενάγηση στο ναό της Ημερασίας Αρτέμιδος, ή στο Κάστρο των Καλαβρύτων).

Η συναρμολόγηση σε δεύτερη φάση αυτού του ιστορικού παζλ σε πραγματικό επίπεδο μέσα στο Μουσείο εμφανίζεται ως ‘η μεγάλη πρόκληση’, διότι μια πληθώρα από ετερόκλητα στοιχεία θα πρέπει να οργανωθούν προκειμένου να προκύψει μια (πολυσύνθετη) συνολική μορφή. Αν η ιδέα αυτή αγκαλιαστεί από το Δήμο και την πολιτεία, τους ίδιους τους κατοίκους και τους ομογενείς, θα δραστηριοποιηθούν νέοι ερευνητές και ειδικοί στην τεχνική της απεικόνισης, θα πραγματοποιηθεί η περαιτέρω ανάδειξη και διασύνδεση αρχαιολογικών και ιστορικών στοιχείων, θα προβληθεί η διαχρονική πορεία της οικονομικής ζωής του τόπου, θα κατανοηθούν καλύτερα οι μεταβολές των κοινωνικών δομών, θα προωθηθεί η διεπιστημονική συνεργασία, θα καλλιεργηθεί ο σεβασμός απέναντι στο φυσικό περιβάλλον, θα θεραπευτούν η ιστοριογραφία και η λογοτεχνία, οι τέχνες γενικότερα, και επομένως θα σημειωθούν άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου, καλύτερη προστασία και ποιοτική τουριστική αξιοποίηση των προβαλλόμενων τόπων.

Είναι ανάγκη να υλοποιηθούν ταυτόχρονα έργα ανάδειξης, προβολής και προστασίας των ίδιων των διάσπαρτων ιστορικών στοιχείων. Σχετικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα, αυτά αρχικά θα εκπροσωπούνται στο Μουσείο κυρίως μέσα από τις απεικονίσεις τους. Βαθμιαία και με τη στερέωση του Μουσείου, και στο βαθμό που αυτό θα είναι εφικτό, θα προστίθενται πρωτότυπα στοιχεία και αντίγραφά τους, ενώ θα προβάλλονται στο πωλητήριο και καλλιτεχνικές εκδοχές τους.

Οι κατά τόπους πολιτιστικοί σύλλογοι μπορούν με τη βοήθεια εθελοντών να συμβάλουν στην υλοποίηση μικρών σχεδίων δράσης που θα προγραμματιστούν σε ευρύτερο επίπεδο (π.χ. στην Κεντρική Συντονιστική Ομάδα), αναδεικνυόμενοι σε μοχλούς ανάδειξης του ιστορικού και του πολιτιστικού πλούτου της περιοχής τους.

Στην Ομάδα αυτή αναμένεται να συμμετέχουν εκτός από τη Δημοτική Αρχή, η τοπική Αρχαιολογική Υπηρεσία, επιστήμονες ιστορικοί και άλλα πρόσωπα που εγγυημένα θα κατευθύνουν το έργο σε αίσιο τέλος.

Το ζητούμενο δηλαδή είναι, πώς μια μεγάλη γεωγραφική περιφέρεια, όπως αυτή του Δήμου των Καλαβρύτων, με ιστορία χιλιετιών, μπορεί να συσπειρωθεί και να ενεργοποιηθούν οι πολίτες της μέσα από ένα πολιτιστικό αναπτυξιακό πρόγραμμα ίδρυσης και λειτουργίας ενός σύγχρονου Μουσείου Ιστορίας, όπως περίπου συνέβη με την κίνηση πολιτών «Διάζωμα» για τη διάσωση των αρχαίων θεάτρων.

Στην Ομάδα Πρωτοβουλίας για την ίδρυση Ιστορικού Μουσείου της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων εξυπακούεται ότι θα συμμετέχουν, εκτός των παραπάνω, και άλλοι φορείς και πρόσωπα. Η Ομάδα Πρωτοβουλίας θα είναι ανοιχτή και θα καθρεφτίζει το βαθμό της συσπείρωσης των πολιτών για την υποστήριξη του έργου.

Υποβοηθητικές Ομάδες ενδιαφέροντος μπορούν να συσταθούν, επικεντρωμένες σε συγκεκριμένα θέματα.

Θετική προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση θα είναι η αθλοθέτηση συγγραφής ιστορικών διηγημάτων, μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων, παραγωγής μουσικής, δημιουργίας έργων τέχνης εμπνευσμένων από συγκεγκριμένη κάθε φορά εποχή ή μνημείο, όχι μόνο για μαθητές, αλλά και για την κατηγορία των ενηλίκων συγγραφέων και πάσης φύσεως καλλιτεχνών.

Τα πολιτιστικά μονοπάτια μπορούν να εμπλουτιστούν με μυθολογικό και ιστορικό περιεχόμενο και να δημιουργηθούν νέα, ώστε ο χώρος να δικτυωθεί πολιτισμικά.

Ειδικά εκπαιδευμένοι ξεναγοί θα μπορούσαν να αναλάβουν έργο αναλυτικότερης ξενάγησης στο μουσείο, αλλά και οργανωμένα έξω από αυτό, στο συγκεκριμένο τόπο, ενώ οι μουσειοπαιδαγωγοί θα έχουν πλούσιο αντικείμενο δράσης.

Με την προβολή του ‘αρκαδικώς ζην’ στο παρόν ανασυγκροτείται αυτό ως αξία, ως η πιο γνήσια στροφή προς το φυσικό περιβάλλον, που υμνεί τη χαρά της ζωής, αντλεί έμπνευση από τη φύση την οποία και υπηρετεί ανταποδοτικά με σεβασμό, συνθέτοντας όμως την ενδόμυχη και παντοτεινή ανάγκη του ανθρώπου να απολαμβάνει τις χαρές σε αρμονία με τη φύση μαζί με τη σύγχρονη τεχνολογική και γεμάτη μέριμνες πραγματικότητα, και ως αντίβαρο προς αυτή.

Κάθε μαθητής χρειάζεται ένα σύντομο Ιστορικό Οδηγό για την ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων, που θα του προσφέρει μια σφαιρική, αλλά και λογικά διαρθρωμένη εικόνα, που όμως θα «χωράει» και τον ιδιαίτερο τόπο που αυτός ζει. Χάρτες, πίνακες, διαγράμματα και αναπαραστάσεις θα τον προσελκύουν. Το Μουσείο θα του προσφέρει εμπλουτισμένα τα περιεχόμενα αυτά με μεγαλύτερη ενάργεια στη δύναμη και στους τρόπους αναπαράστασης, ώστε μέσα από την εναλλακτική μορφή παρουσίασης να κατακτάται ευκολότερα η γνώση. Η μάθηση μπορεί να στηριχτεί επίσης μέσω της αντιπαραβολής των ιστορικών εποχών, ενώ για τις ερευνητικές εργασίες θα αντληθούν νέες πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες θεματικές. Η αρχαιοκαπηλεία θα είναι αντικείμενο διδασκαλίας ως μελέτη πραγματικών περιπτώσεων και ως νομική πρόβλεψη.

Τα παραδοσικά προϊόντα των κατοίκων και οι διάφορες προσφερόμενες υπηρεσίες, ακόμη και οι ποικίλες δραστηριότητες θα περιβληθούν τρόπους παρουσίασης που δένουν με την παράδοση, προσφέρουν τη συναίσθηση της συνέχειας και αποκτούν ή τονίζουν τη αισθητική διάσταση του εκάστοτε θέματος.

Η κατασκευή επί τόπου νέων τουριστικών αντικειμένων με ανάλογες θεματικές (και όχι κατά παραγγελίαν εισαγόμενων) θα προσφέρει άλλη μία δημιουργική διέξοδο στους νέους και στις νέες με καλλιτεχνικές ικανότητες.

Είναι ευτύχημα που υπάρχουν πολύτιμα κείμενα, εκτός των κλασικών κα γενικότερα των αρχαίων και μεταγενέστερων κειμένων, ως βάση για την υλοποίηση αυτού του Σχεδίου. Τα δύο συγγράμματα του Γεωργίου Παπανδρέου, του ιστορικού που κατέγραψε και την ιστορία των Ηλείων, θα είναι ασφαλώς ανάμεσα σε αυτά. Το περιεχόμενό τους όμως, καταγραμμένο στη γλώσσα μιας άλλης εποχής (1886, 1906), χρειάζεται αφ’ ενός μεν εκλαϊκευση, αφ’ ετέρου λογική αφαίρεση για την προβολή των σημαντικότερων σημείων της καταγραφής του. Ομολογουμένως όμως ο συγγραφέας κατάφερε να αποδώσει με τρόπο μοναδικό την αλληλεξάρτηση της φύσης με τις κοινωνίες των κατοίκων, την οικονομία και την ιστορία τους. Γενικά, πρόκειται για ένα πλούτο, που δεν μπορεί να χαρεί ο κόσμος. Είναι μόνο για τους λίγους, τους μελετητές. Αυτόν ακριβώς το ρόλο της διαμεσολάβησης καλείται να καλύψει το Μουσείο Ιστορίας.

Ακολουθεί ένα απόσπασμα από την ‘Αζανιάδα’, στο οποίο ο συγγραφέας περιγράφει (με απόδοση εδώ στη δημοτική) την ‘Ψηλή Κορυφή’ των Αροανίων, «το υψηλότατον σημείον συμπάσης της Πελοποννήσου» (εάν αυτή δεν υπάρχει στον Ταύγετο, όπως ο ίδιος σημειώνει):

‘Φτάνοντας ο περιηγητής σε αυτή την κορυφή, έχει μπροστά του μοναδικό θέαμα, καθώς με καθαρό ουρανό διακρίνονται με ευκρίνεια τα γύρω παράλια της Πελοποννήσου, τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου, όλη η μεσημβρινή παραλία και τα υψώματα της Στερεάς Ελλάδας, πολλά χωριά και πόλεις της Πελοποννήσου, ακόμη και ο Πειραιάς και η Αθήνα. Αν μάλιστα χρησιμοποιηθεί ισχυρό τηλεσκόπιο, μπορεί να δει κάποιος και τις παραλίες της Θράκης και της Κρήτης’ (σ. 71).

Υπάρχουν πολύ μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων, που περνούν μέσα από τη μελέτη της ιστορίας του τόπου και του τοπίου. Είναι καιρός η Αρκαδική Αζανία να αποκαλύψει τις διαδοχικές ιστορίες της, τα πάθη των ανθρώπων που έζησαν σε αυτή, την άνοδο και την πτώση τους. Να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό της και να αναγνωριστεί ως τόπος του μύθου, της οργιώδους βλάστησης, των ερώτων και της μουσικής. Ως τόπος των καθαρμών και της λατρείας. Ως τόπος λαμπρών αρχαίων πολιτισμών στα ύψη των βουνών. Ως τόπος ρωμαϊκών οικοδομικών λειψάνων, ως τόπος Βυζαντινής και Φράγκικης εξουσίας. Ως τόπος ιπποτών. Ως καταφύγιο ομάδων διαφόρων λαών. Ως τόπος της ακμής και της παρακμής. Ως τόπος υποδούλωσης και της γλυκιάς ελευθερίας. Ως τόπος της δόξας, αλλά και του αγώνα για την επιβίωση.

Οι νέοι έχουν τώρα το λόγο, για να διαμορφώσουν με σύνεση μια καλύτερη κοινωνία από αυτή που τους παραδόθηκε.

Σημείωση: Όλα τα παραπάνω είναι μια πρώτη καταγραφή, που επιδέχεται κάθε βελτιωτική παρέμβαση. Είναι η συνειδητοποίηση μιας έλλειψης, που αργά ή γρήγορα δεν μπορεί παρά να καλυφθεί στο μέλλον.

Βασική βιβλιογραφία:

- Αλεξοπούλου, Γεωργία (2009). Συμβολή στην αρχαιολογία και τοπογραφία της Αζανίας (Βόρειας Αρκαδίας): Επαρχία Καλαβρύτων (Τόμος Α). Διδ. Διατριβή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Πάτρα

- Ollala, Pedro (2002), Mythological Atlas of Greece: Text, photographs, documentation, special cartography and selection of ancient texts. Athens: Road (212, 267…).

- Παπανδρέου, Γεώργιος (1886). Αζανιάς: ήτοι Αρχαιολογική πραγματεία πασών των αρχαίων πόλεων της Αρκαδικής Αζανίδος μετά των περιχώρων αυτών και ιστορικαί περιπέτειαι μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων. Πύργος: Τυπογραφείο της Εφημ. «Ηλείας» Γεωργ. Ε. Δημητριάδου

- Παπανδρέου, Γεώργιος (1906). Καλαβρυτινή Επετηρίς: ήτοι Πραγματεία περί της ιστορικής των Καλαβρύτων επαρχίας. Αθήνα: Μιχάλης Ι. Σαλιβέρος

Η Μαρία Βαϊνά είναι τ. Καθηγήτρια Διδακτικής Μεθοδολογίας και Σύγχρονων Διδακτικών Κατευθύνσεων της Ανώτατης Σχολής Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ).